End-of-Mission Statement – Official Country Visit to Georgia [English / ქართული]

Preliminary observations and recommendations

Tbilisi – 7 November 2023 

In my capacity as Special Rapporteur on the situation of human rights defenders, I have been in Georgia on an official country visit to Georgia beginning 30 October. Today I am concluding that visit.

Over the course of the past eight days, my team and I have had the chance to talk in detail with an extremely diverse range of actors about the environment for people and groups taking peaceful action to advance human rights in the country.

I want to sincerely thank the Government for inviting me to Georgia, and to all the State representatives who opened their doors to me, welcomed me warmly, and helped facilitate my visit. In the same vein, I want to state my genuine appreciation for the frank and valuable discussions they engaged in with me.

During my visit, I was able to meet the Deputy Foreign Minister, the Advisor to the Prime Minister on Human Rights Issues; the Ministries of Interior, and Education; the State Security Service of Georgia and the Special Investigation Service and Prosecutor’s Office; as well as the Chairperson of the Human Rights and Civil Integration Committee of the Parliament, the Youth Agency, Communications Commission and Legal Aid Service.

To those ministries, state bodies and agencies with whom it was not possible to arrange an in-person meeting, despite efforts on both sides, I would like to underline my hope that we may still engage and share information in the aftermath of my visit, and in advance of my presentation of my final report.

I regret that some of my requests for meetings were not responded to positively, including with the Ministry of Culture and municipal authorities.

Unfortunately, I could not access the regions of Abkhazia and South Ossetia to assess the situation for human rights defenders there.

I would like to highlight the time afforded to me by the Office of the Public Defender of Georgia, the importance of whose work I cannot overstate.

I also wish to thank the United Nations Resident Coordinator and the United Nations Country Team, as well as UN Women. Similarly, I would like to thank the Delegation of the European Union to Georgia for their input.

Finally, and most emphatically, I would like to thank the human rights defenders (HRDs) who took the time to meet and speak with me while I have been in Georgia, especially those who travelled long distances to meet me.

For a great deal of my career working to support and protect human rights defenders, and notably in recent times, Georgia has been something of a haven for human rights defenders. While the information I have received over the course of my visit does not suggest that has yet changed, nor that the flame of human rights defenders in the country is wavering, it has left me with the strong impression that there  are  winds  pushing  against  it  and  that  they  threaten  to  smother  it.

I am going to set out my reasons for coming to this preliminary conclusion. Before I do, however, I would like to underscore a firm belief guiding my work as Special Rapporteur.

Recognising the legitimate work of human rights defenders and working with them, especially where their views are critical, is essential in the movement towards the respect and fulfilment of human rights for all. It requires the building of mutual trust between human rights defenders and the state.

Where human rights defenders are under attack, on the other hand, and where they feel insecure when going about their work or activities, states must ask questions of themselves and of their responsibility for how that has come to be. Where states do not do this, and where either denial, further repression or a ‘head in the sand’ approach is adopted, it signals significant underlying problems and provides cause for grave concern.

The vibrancy of human rights defenders in the country

Georgia has an extremely strong, determined and diverse civil society, which has grown over time and should be considered, including by the state, as part of the pride of the country.

During my visit and in preparation for it, I spoke with human rights defenders active in small communities and at the grassroots level, members of human rights NGOs and associations, lawyers, investigative journalists, socially-orientated film-makers, writers and other artists, scientists, defenders of workers’ rights and local representatives of regional and international organisations.

Those I met were working on issues including environmental protection, election monitoring, freedom of expression and cultural rights, exposing corruption, women’s rights, LGBTQI rights, the rights of people with disabilities, the situation of young people, the rights of people from ethnic and religious minorities, as well as other issues. This list of areas in which people are active is long and impressive.

Their work, the actions and events they organise, the awareness they have been building in society and the real, tangible positive impact they make in people’s lives, are part of the country’s wealth.

Legislative cornerstones and institutional allies

Modern Georgia is built on a constitution that guarantees many of the rights essential to the work of protecting human rights. It also affirms that all legislation in the country shall comply with the norms and principles of international law.

National legislation has developed protective and supportive frameworks around many of the rights in the Constitution. While this is important and positive, during my visit I also noted worrying trends in this regard – both when it comes to the proper implementation of legislation in place and recent legislative initiatives of particular concern, and I will speak more about this later.

Through legislation, the state has also provided strong mandates for several institutions with important bearing on the environment for defending human rights in Georgia, such as the Office of the Public Defender and the Legal Aid Service. I want to recognise and applaud the efforts of the State in this regard.

Practical measures to protect HRDs

There is no HRD-specific legislation in Georgian law. This, however, has not prevented several state institutions from putting practical measures in place relating to HRDs.

An example comes from the Special Investigation Service (SIS), which in July 2023 issued a binding recommendation for its investigators on the handling of criminal cases concerning human rights defenders. They did this on the basis of a straightforward and commendable definition of human rights defenders, which, with slight fine-tuning, could and should be adopted by other agencies and ministries.

Similarly, in 2020, the Prosecutor’s Office developed guidelines on the investigation of crimes against HRDs. This, as with the SIS initiative, followed a recommendation on the subject from the Office of the Public Defender.

The Prosecutor’s Office has also developed and implemented a system for gathering disaggregated statistics on the prosecution of crimes against human rights defenders, including the number of persons prosecuted for such crimes and the number of HRDs granted victim status. Again, this could and should be replicated by other government agencies and ministries, notably the Ministry of Interior.

Matters of concern

Coming away from my visit, I find it hard to fight the impression that a veneer of openness presented by the Georgian Government masks systematic efforts to undermine human rights defenders and their vital, necessary work. I remain open to being convinced to the contrary by the authorities, however, the serious and well- substantiated concerns shared with me by many of those I met during my visit leave this as my primary preliminary conclusion.

Many human rights defenders in Georgia do not feel that the state is working to support them and ensure that they are secure. They do not believe an enabling environment is being created for their work. Rather, the contrary is true: human rights defenders fear for their physical integrity and feel that the state is actively undermining them and putting them at risk.

The authorities may not accept that people have grounds to feel that way, but that human rights defenders in the country do feel as such is indisputable. That fact should ring alarm bells for any government claiming to prioritise human rights, democracy and the rule of law.

The depiction of human rights defenders as internal enemies by State bodies and high-ranking members of the ruling party

Shortly before my visit, on 2 October 2023, the State Security Service of Georgia (SSSG) held a press conference where they released secretly filmed footage of a training carried out for actors in the cultural sector on peaceful ways to protect their rights. The SSSG presented this video as evidence to support an earlier assertion that civil society groups, and notably the organisation CANVAS, were participating in an organised conspiracy with the intent to overthrow the government, and the opening of a connected investigation. In the context of this investigation, human rights defenders who organised the training have been summoned for interrogation by the SSSG and obliged to sign a confidentiality agreement concerning its content. Cultural actors, who have been organising to peacefully defend their rights in the face of the wholesale politicisation of the sector since 2021, have also been summoned and interrogated based on their participation in the training.

When I raised this sequence of events with the authorities, they referred me to the footage in question. I have reviewed this footage. In my view, there is nothing in the video that in any way substantiates the allegations made against the organisers and participants. The training was open to all. It took place over three days. The video presented as evidence of its alleged conspiratorial nature is 8 minutes long and heavily edited. At no point do the trainers who speak suggest or encourage violence. The presentation of the video as evidence of a conspiracy strongly indicates a deliberate attempt by the SSSG to criminalise the human rights defenders involved and delegitimise the exercise of fundamental rights, and particularly young people and students exercising their right to peaceful protests, in the public eye.

This has had serious repercussions for human rights defenders.

Firstly, following the allegations made by the SSSG, high-ranking members of the ruling party seized uncritically on the narrative, promoting it through public statements and using it as justification for the introduction of legislative restrictions on the right to peaceful protest: the so-called ‘law on tents’. In addition, far-right and ultra-conservative groups have since announced their intention to mobilise against those supposedly planning the alleged but unsubstantiated conspiracy. This could put the physical security of human rights defenders at risk.

Secondly, in presenting the footage of the training, the SSSG made clear to the human rights defenders involved that they were under surveillance. This has compounded fears present since revelations in 2021 indicated the wire-tapping of many human rights defenders and independent journalists, which far from being addressed by the Government, have been aggravated by legislative amendments from 2022 broadening the surveillance powers of the state.

Many other examples of attempts to stigmatise and delegitimise human rights defenders were shared with me during my visit.

These included public statements by ruling party members against independent journalists and defenders of the environment; similar statements against defenders working against corruption; and extremely worrying comments by high-ranking officials concerning LGBTQI rights defenders and the queer community in general. Women are particularly targeted. Walking in Tbilisi, including at an entrance to the Parliament, I could see posters with women human rights defenders depicted and accused of being ‘spies against the church’. How was it possible for people to put these posters up in front of such a prominent Government building, and why have they not been removed?

These examples depicting the development of an ‘internal enemy’ narrative are among the most current I have been made aware of. They have not, however, come from nowhere.

The spectre of the foreign agent law and restrictive legislation

In February 2023, a bill was introduced in the Parliament, supported by the Government, on transparency for “agents of foreign influence”. The introduction of the bill sparked protests across the country, in which young people and students joined civil society and human rights defenders to demonstrate their opposition to the proposed legislation. These protests, which were mostly peaceful but met with a violent police response, resulted in the withdrawal of the bill on 10 March 2023.

Despite the withdrawal of the bill, its impact was raised repeatedly by the human rights defenders I spoke with during my visit. They described the damage it has done to their working relationships with municipal authorities, the increased insecurity they feel since the events surrounding its introduction, and the fear that the legislative project will be revived in one form or another. Its introduction provided encouragement to far-right and ultra-conservative groups, whose own narrative of ‘foreign agents’ and ‘internal enemies’ was legitimised by the strong backing of the legislation by the government and parliamentarians.

The proposed law would have had a significant negative impact on the legislative framework for promoting and protecting human rights in Georgia. While this framework remains largely positive, it is not perfect. In particular, the Code on Administrative Offences is problematic and in need of reform. I was encouraged to hear government representatives agree with me on this subject, however, given the long-standing and well-known nature of its issues, as raised repeatedly by the Office of the Public Defender, a question remains as to why this has not been done.

Indeed, amendments last year increased possible fines and detention times connected to articles 166 and 173, on petty hooliganism and disobedience of a police order, both of which appear to have been used on multiple occasions to arbitrarily restrict the rights to peaceful assembly and expression, including of human rights defenders.

Attacks on LGBTQI defenders committed with impunity

Almost all of the actors I met during my visit, including state representatives, emphasised the difficulty of the situation faced by defenders of the rights of the LGBTQI community in Georgia. This is a major area of concern for me.

In July 2021 and July 2023, events planned by LGBTQI defenders were attacked by far-right and ultra-conservative groups, who exercised extreme violence on both occasions. In 2021, dozens of journalists were directly attacked, as well as the offices of Tbilisi Pride, and the Shame Movement. TV Pirveli cameraman Lekso Lashkarava, one of those attacked during the events, died days later. In 2023, the location was occupied, and installations and equipment set up at the venue subsequently destroyed and looted by the violent groups.

On both occasions, the attacks were publicly planned and encouraged in advance by prominent far-right figures and members of the Orthodox Church, who stated their intentions in public and online. Statements by the Prime Minister made in advance of both events would appear to have at best fallen far short of the necessary support for the LGBTQI celebrations, and at worst openly legitimised the actions of the far-right and ultra-conservative groups.

There has been total impunity for the organisers and instigators of this violence. It seems clear that if there had been accountability for the attacks in 2021, the attacks in 2023 could have been prevented. Yet Georgia has been here before. In 2012 and 2013, celebrations on a smaller scale organised by the LGBTQI community in Tbilisi were also attacked, with the European Court of Human Rights finding in both cases that the state had failed to ensure the planned events could take place peacefully.

Continuing impunity for attacks against human rights defenders, and for human rights violations more broadly, is demonstrative of a lack of political will to address the issue. This leaves states in violation of their international human rights obligations. Compounding the issue in this case is that those who carried out, organised and called for these attacks are among the same groups now threatening, intimidating and harassing other human rights defenders in the country.

Threats, physical attacks and groups of human rights defenders at high risk: women human rights defenders, minority rights defenders, media workers and defenders with disabilities

From my discussions in Georgia, it has become evident that there is a tangible feeling of insecurity among human rights defenders in the country, which cannot be isolated from the failure of the state to ensure accountability for serious attacks such as those against LGBTQI defenders, nor from the extremely negative narrative that the government has developed and condoned around human rights defenders.

The insecurity felt is heightened among defenders who face intersecting risks, notably based on gender, sexual orientation, ethnicity or religion, disability, and living in a rural area.

In many instances, after reporting threats, attacks or discrimination, human rights defenders feel the only support available to them is from other defenders and civil society, yet it is the state which has a duty to protect them.

Information I have received on attacks against women human rights defenders (WHRDs), particularly direct threats, public smears and online harassment, give me grounds for extreme concern. These attacks are coming in direct retaliation for WHRDs’ legitimate human rights work, which as in all countries, can involve criticism of the Government and other powerful actors in society. The crude misogyny of members of Georgian Dream in Parliament contributes to the coarsening environment which then impacts on WHRDs.

The situation has deteriorated since the attempted introduction of the so-called foreign agent law in March this year, with some WHRDs being branded as foreign agents by high-ranking members of the ruling party. Such statements encourage and legitimise further attacks. Some women human rights defenders told me how they were insulted as they walked through the streets of the capital, being called out by their name and sworn at. This happened during my visit. Threats and intimidation online are also extremely prevalent, including through apparent bots and following the spread of gendered disinformation.

Where the women are from ethnic or religious minorities, the risks of physical attack are even more serious. As one woman human rights defender put it to me, when it comes to integration of minorities, the authorities seem to think it is a one way street. Female voices critical of this approach appear to be deemed unwelcome, and WHRDs from minority groups who do speak out risk a backlash from far-right and nationalist groups.

Impunity for attacks against journalists and other media workers covering human rights issues, including the attacks mentioned above, is a significant and persistent problem. I consider these journalists and media workers to be human rights defenders, and I was glad to hear several state representatives and actors agree with me on this. However, it is clear to me that they are also a group of human rights defenders at high risk and that the state is not taking sufficient measures to ensure that they can carry out their work free from fear of retaliation. As one journalist put it, since the events of July 2021 they are now worried for their physical safety.

In some ways, the authorities also appear to be obstructing the work of journalists, as signalled by reports of a very low rate of responses to requests for information, as well as a concerning code of conduct recently introduced by the Parliament, which appears to open a path to potentially arbitrary sanctions for journalists deemed troublesome by parliamentarians.

Some human rights defenders with disabilities feel ignored by the state, and reports I have received during my visit indicate that in some cases they have been excluded from participation in decision-making fora and ignored by the state, as well as subjected to bullying. This exclusion appears to be affecting young and critical human rights defenders with disabilities in particular.

The situation of individuals and groups defending the environment

In many countries around the world, the human rights defenders most at risk are those whose activism is connected to the protection of the environment from unsustainable and damaging business activities, including those in the energy, infrastructure and tourism sectors. This emerged as an area of firm concern during my visit in Georgia. As one defender stated, instead of protecting the environment, they are forced to protect themselves. Defenders have received aggressive threats, and others being publicly discredited and labelled as ‘drug users’ and ‘petty hooligans’.

Again, the situation for women environmental defenders is aggravated. WHRDs working on environmental issues have been subjected to gendered and sexualized smear campaigns, including having their private lives scrutinised in alleged retaliation for their legitimate, peaceful activism and work.

At the core of many of the cases reported to me during my visit appears to be the failure or unwillingness of state and business actors to engage in meaningful consultation with people directly affected by large scale business projects.

Disenfranchisement of local communities may suit the interests of those who stand to profit from these projects in the short term, but people have the right to public participation in matters affecting them, and as a party to the Aarhus Convention, the state must facilitate and safeguard this.

In regards to such cases, I would particularly like to state my concern as to the current situation for human rights defenders in the Balda Canyon, where at least one human rights defender was physically attacked during my visit. I urge the authorities to engage with all of those affected by proposed developments in the area, to listen to their concerns, and ensure that their rights and the constitutional guarantees pertaining to the environment are upheld.

The situation of defenders from Russia and Belarus

Human rights defenders from other countries have traditionally been able to find safety and security in Georgia. Despite them finding a generally favourable environment in the country, I have some significant concerns related to their current situation.

While human rights defenders from Russia and Belarus are currently able to enter Georgia without a visa and stay for up to one year, some defenders from these countries have been facing considerable challenges when seeking to re-enter Georgia after travelling to third-countries in connection with their human rights work. In some cases, re-entry for foreign HRDs has been refused on the vague, catch-all grounds. The denial of re-entry in these cases is hugely problematic, effectively rendering the defenders homeless. Other foreign human rights defenders, while ultimately allowed to re-enter Georgia have faced issues at the border, with many reporting how they have been interrogated about their human rights work, participation in events abroad and future plans.

Some foreign human rights defenders also face difficulties registering their organisations in Georgia, as they have experienced issues trying to open bank accounts since February 2022. One HRD I spoke to had seen their attempts to open a bank account for their organisation refused as many as five times. Furthermore, those who registered their organisations prior to February 2022, are now required to re-register and face difficulties providing diplomas, legal contracts and other documents.

Belarusian human rights defenders currently residing in Georgia have also reported their precarious situation in light of the denial of consular services, as announced by President Lukashenko, meaning they will not be able to apply for passports from outside Belarus. These issues extend to their children, leaving these human rights defenders in an extremely precarious situation, given the severe risks they would face if they were to return to Belarus.

Conclusions

Georgia stands at a crossroads of transition, with a decision on EU adhesion expected imminently, and elections under a new, fully proportional system scheduled for next year. The treatment of and attitude towards human rights defenders by the state will be indicative of how the country moves through this period.

There has been much that I have heard during my visit that has provided cause for concern, but things could be turned around. I walked away from many of the meetings I had, whether they were with state representatives, officials from government agencies or human rights defenders, with a great deal of hope. I feel the same when I walk around the streets of Tbilisi and see all the young people here.

Putting their interests first and empowering people to become human rights defenders go hand in hand. The repression and vilification of either group is a road to nowhere.

I will continue to follow the situation for defenders in the country, and to engage with the government in advance of the presentation of my full report at the Human Rights Council in early 2025. But action to reverse the deteriorating situation for defenders in the country is needed immediately. In this regard, I urge all relevant actors to give close attention to the implementation of the following preliminary recommendations. I would be glad to engage with the authorities to assure their implementation.

Preliminary Recommendations

• To the Government:

1. 1. cease all stigmatisation of human rights defenders and the delegitimisation of their work through public statements;
   2. amend the Code of Administrative Offences to bring it in line with international human rights law and standards, and in particular to ensure that articles 166 and 173, on petty hooliganism and disobedience of a police order, are not arbitrarily used to arrest, detain and sanction human rights defenders, notably when participating in assemblies;
   3. abandon the recent legislative initiative to amend the Law on Assemblies and Protests;
   4. in collaboration with relevant stakeholders, including human rights defenders, privacy lawyers and independent journalists, amend national legislation concerning surveillance in order to increase oversight over such restrictions on the rights to privacy and freedom of expression and bring the legislation into line with international and regional law and standards;
   5. include the empowerment of human rights defenders as a key priority in the National Action Plan on Human Rights, including specific objectives on the protection and empowerment of women human rights defenders, LGBTQI defenders and defenders of the rights of ethnic and religious minorities;
   6. publicly recognise the legitimacy of the work of independent election observers and their importance for protecting human rights and democracy, and take proactive steps to ensure they can carry out their work freely during the 2024 elections;

• To Parliamentarians:

1. 1. cease all stigmatisation of and discrediting statements against, human rights defenders, including independent journalists;
   2. pay particular attention to ensuring there is no place for public or private misogynistic attacks

• To the State Security Service of Georgia:
  

1. 1. expedite, in the quickest manner possible, all investigative acts into the alleged conspiracy to overthrow the government in a timely manner, with a view to either closing the investigation or submitting the cases for prosecution;
   2. cease all surveillance of human rights defenders, including independent journalists, that fails to comply with international and regional standards guaranteeing the rights to privacy and freedom of expression;

• To the Office of the Public Defender of Georgia and the Prosecutor’s Office:

1. 1. conduct a review of all ongoing surveillance of human rights defenders and journalists being carried out by the SSSG in order to assess conformity of any such surveillance with regional and international law and standards guaranteeing the rights to privacy and freedom of expression;

• To the Public Defender of Georgia:
  

• 1. make clear the importance and validity of the work of LGBTQI rights defenders;

• To the Special Investigation Service:

1. 1. open an investigation into the illegal surveillance of human rights defenders participating in the training organised for cultural actors in September 2023, applying the guidelines for investigation of cases involving human rights defenders adopted in July 2023;

• To the Prosecutor’s Office:

1. 1. redouble efforts, as a priority, concerning investigations into the organisers of the violent demonstrations targeting the LGBTQI celebrations in July 2021 and July 2023, with a view to prosecuting the organisers of these demonstrations, including all persons who publicly called for violence against the participants in the celebrations;

• To the Ministry of Foreign Affairs:

1. 1. create a joint platform involving human rights defenders and the Office of the Public Defender of Georgia to coordinate and follow-up on the implementation of recommendations from international and regional human rights bodies, including UN Special Procedures mandate holders;

• To the Ministry of Interior:

1. 1. using the examples of the guidance adopted by the Special Investigation Service and the Prosecutor’s Office, adopt a binding recommendation on the investigation of crimes against human rights defenders, based on the UN Declaration on Human Rights Defenders and OHCHR Fact Sheet No. 29, and adopting an intersectional approach;
   2. using the example provided by the Prosecutor’s Office, implement a system for the collection of disaggregated statistics on alleged crimes against human rights defenders;
   3. ensure Belarusian and Russian human rights defenders are able to enter and re-enter Georgia in line with the visa-free regimes in place and take proactive measures to reassure them of their ability to do so;
   4. ensure that anyone wishing to apply for asylum, including human rights defenders from foreign countries, should be granted access to territory in line with international law standards;
   5. amend the Law of Georgia on the Legal Status of Aliens and Stateless Persons to remove the overly broad clause “other cases envisaged by Georgian legislation” from the grounds for denial on entry to the state(Article 11, paragraph 1, subparagraph i); in cases where there are legitimate reasons for denying entry to Georgia at its borders, always provide clear and transparent reasons for the denial;
   6. provide the option of obtaining a residence permit on humanitarian grounds in order to close the protection gap for foreign HRDs without family links or work status;
   7. take proactive steps to facilitate the registrations of NGOs and the opening of organisational bank accounts for human rights defenders from third countries;

• To the Ministry of Justice:

1. 1. expand the mandate of the Legal Aid Service to allow them to provide free legal aid to all persons alleged to have been victims of crimes in retaliation for their advocacy on human rights issues;

• To the Ministry of Culture:

1. 1. initiate a consultation process with actors from the cultural, artistic and scientific workers, including those who have been dismissed from their positions at national institutions and organisations representing them, to create an action plan for the protection of cultural expression in the country;

• To the National Environmental Agency and business enterprises:

1. 1. ensure timely and effective fulfilment of the right of access to information, public participation and access to justice in environmental matters, as guaranteed under the Aarhus Convention;
   2. initiate a transparent and meaningful consultation process to resolve the ongoing conflict in the Balda Valley, ensuring the full and safe participation of all those directly affected, including local human rights defenders;

• To the Ministry of Education:
  1. introduce a module on human rights defenders into the teacher training curriculum;
  2. introduce a module on human rights defenders in the civic education curriculum.

მერი ლოლერი, გაერთიანებული ერების სპეციალური მომხსენებელი ადამიანის უფლებათა დამცველების მდგომარეობაზე – წინასწარი მიგნებები და რეკომენდაციები

[არაოფიციალური თარგმანი]

თბილისი – 7 ნოემბერი 2023

საქართველოში 30 ოქტომბრიდან ვიმყოფები ოფიციალური ვიზიტის ფარგლებში ადამიანის უფლებათა დამცველების მდგომარეობაზე სპეციალური მომხსენებლის რანგში. დღეს ჩემი ვიზიტის ბოლო დღეა.

გასული რვა დღის განმავლობაში, მე და ჩემს გუნდს მოგვეცა შესაძლებლობა სიღრმისეულად გვესაუბრა აქტორთა უაღრესად ფართო და მრავალფეროვან ჯგუფთან ქვეყანაში არსებული გარემოს შესახებ, რომელშიც მუშაობა უწევთ ადამიანის უფლებადამცველებს. ეს არიან ინდივიდები და ჯგუფები, რომლებიც მშვიდობიანი გზებით ცდილობენ ქვეყანაში ადამიანის უფლებების გაუმჯობესებას.

მსურს გულწრფელი მადლობა გადავუხადო საქართველოს მთავრობას ჩემი მოწვევისთვის, ასევე სახელმწიფოს ყველა იმ წარმომადგენელს, რომლებმაც გულთბილად მიმიღეს და დახმარება გამიწიეს ვიზიტის ორგანიზებაში. ასევე მსურს გამოვხატო გულწრფელი მადლიერება მათ მიმართ გულახდილი და მნიშვნელოვანი მსჯელობისთვის.

ჩემი ვიზიტის ფარგლებში შევხვდი საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილეს, პრემიერ მინისტრის მრჩეველს ადამიანის უფლებათა საკითხებში, შინაგან საქმეთა და განათლებისა და მეცნიერების მინისტრებს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისა და პროკურატურის, პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის, ახალგაზრდულ საქმეთა სააგენტოს, კომუნიკაციების კომისიისა და იურიდიული დახმარების სამსახურის წარმომადგენლებს.

რაც შეეხება იმ სამინისტროებსა და სახელმწიფო უწყებებს, რომლებთანაც შეხვედრა ვერ მოხერხდა ორივე მხარის ძალისხმევის მიუხედავად, იმედს გამოვთქვამ, რომ შესაძლებელი იქნება მათთან ინფორმაციის მიმოცვლა ჩემი ვიზიტის შემდგომ და ასევე საბოლოო ანგარიშის წარდგენამდე.

ვწუხვარ, რომ რამდენიმე უწყების მხრიდან ჩემ თხოვნას შეხედრასთან დაკავშირებით დადებითი რეაგირება არ მოჰყოლია , მათ შორის კულტურის სამინისტროსა და მუნიციპალური ხელისუფლებების მხრიდან.

სამწუხაროდ, მე არ მომეცა შესაძლებლობა შემესწავლა ადამიანის უფლებათა დამცველების მდგომარეობა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის რეგიონებში.

მადლიერი ვარ იმ დროისა, რომელიც დამითმო საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატმა, რომელიც უმნიშვნელოვანეს საქმიანობას ეწევა.

მადლობას ვუხდი საქართველოში გაეროს მუდმივ წარმომადგენელსა და გაეროს წარმომადგენლობის გუნდს, ასევე გაეროს ქალთა ორგანიზაციის (UN Women) გუნდის წევრებს. მსურს მადლიერება გამოვხატო საქართველოში ევროკავშირის დელეგაციის მიმართ მათ მიერ გაწეული დახმარებისთვის.

დაბოლოს, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მსურს მადლიერება გამოვხატო ადამიანის უფლებათა დამცველების მიმართ, რომლებმაც დამითმეს დრო საქართველოში ჩემი ვიზიტისას. განსაკუთრებული მადლობა მათ ვინც ჩემთან შესახვედრად შორი გზიდან ჩამოვიდა.

ჩემი პროფესიული საქმიანობის ძირითადი ნაწილი ადამიანის უფლებათა დამცველების დაცვას ეხება. ამ მხრივ, საქართველო, განსაკუთრებით ბოლო პერიოდის განმავლობაში, ნამდვილ სამოთხედ იქცა ადამიანის უფლებათა დამცველებისთვის. მართალია, ჩემი ვიზიტის განმავლობაში მიღებული ინფორმაციის მიხედვით, ეს სამოთხე ჯერ კიდევ არსებობს და ადამიანის უფლებების ბრძოლის ცეცხლიც არ განელებულა, მაინც მრჩება შთაბეჭდილება, რომ შეიძლება ქარმა სხვა მიმართულებით დაუბეროს.

მე ქვემოთ განვმარტავ იმ მიზეზებს, რამაც მომიყვანა ამ პირველად დასკვნამდე. თუმცა, მანამდე მსურს გაგიზიაროთ რწმენა, რომელიც წარმართავს ჩემი, როგორც სპეციალური მომხსენებლის საქმიანობას.

ადამიანის უფლებათა დამცველების ლეგიტიმური საქმიანობის აღიარება და მათთან მუშაობა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მათი მოსაზრებები კრიტიკულია, უმთავრესი წინაპირობაა ადამიანის უფლებების საყოველთაოდ დაცვისთვის. ეს მოითხოვს ურთიერთნდობას უფლებადამცველებსა და სახელმწიფოს შორის.

მეორეს მხრივ კი, იქ, სადაც ადამიანის უფლებათა დამცველები განიციდან შევიწროვებას, სადაც ესხმიან თავს და სადაც ისინი თავს დაუცველად გრძნობენ საკუთარი საქმიანობის განხორციელების პროცესში, სახელმწიფომ უნდა დაუსვას საკუთარ თავს კითხვები და მასთან დაკავშირებით, თუ რა არის მათი პასუხისმგებლობა და რა უძღოდა წინ ამგვარი სიტუაციის შექმნას. ხოლო, როდესაც სახელმწიფო ამგვარ კითხვებს არ სვამს, სადაც უარყოფს პრობლემების არსებობას, აგრძელებს რეპრესიებსა და იკავებს „სირაქლემას“ პოზიციას, ეს მიუთითებს სერიოზული და ღრმა მიზეზების არსებობაზე და ქმნის შეშფოთების საფუძველს.

ადამიანის უფლებათა დამცველების აქტიურობა ქვეყანაში

საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოება დროთა განმავლობაში ვითარდებოდა და დღეს ის არის უაღრესად ძლიერი, მიზანდასახული და მრავალფეროვანი. ეს არის ქვეყნის სიამაყე და ამით უნდა ამყობდეს სახელმწიფოც.

როგორც მოსამზადებელ პერიოდში, ასევე უშუალოდ ვიზიტისას, მე ვესაუბრე იმ უფლებადამცველებს, რომლებიც სათემო დონეზე საქმიანობენ, ასევე, ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და ასოციაციებს, იურისტებს, ჟურნალისტ-გამომძიებლებს, სოციალურ საკითხებზე მომუშავე რეჟისორებს, მწერლებსა და შემოქმედებითი სფეროს სხვა წარმომადგენლებს, მეცნიერებს, დასაქმებულთა უფლებების დამცველებსა და რეგიონალური და საერთაშორისო ორგანიზაციების ადგილობრივ წარმომადგენლებს.

ადამიანები, რომლებსაც ვესაუბრე მუშაობენ ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა გარემოს დაცვა, არჩევნების მონიტორინგი, გამოხატვის თავისუფლება და კულტურული უფლებები, კორუფციის მხილება, ქალთა და LGBTQI უფლებები, შშმ პირების უფლებები, ახალგაზრდების უფლებრივი მდგომარეობა, რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობების უფლებები და სხვა. აქტიური საქმიანობის არეალი ფართო და შთამბეჭდავია.

მათი საქმიანობა და აქტივობები, ღონისძიებები, რომლებსაც ისინი აწყობენ და ცნობიერება, რომლის ჩამოყალიბებაშიც უდიდესი წვლილი შეაქვთ და ხელშესახები დადებითი ზეგავლენა ადამიანებზე – ეს ამ ქვეყნის სიმდიდრეა.

საკანონმდებლო ქვაკუთხედი და ინსტიტუციური მოკავშირეები

თანამედროვე საქართველო დგას კონსტიტუციაზე, რომლითაც დაცულია ადამიანის უფლებათა დაცვასთან დაკავშირებული უმნიშვნელოვანესი უფლებები. ქვეყნის კონსტიტუციის მიხედვით, ქვეყნის საკანონმდებლო ჩარჩო თანხვედრაში უნდა იყოს საერთაშორისო სამართლის პრინციპებსა და ნორმებთან.

ეროვნულ დონეზე შემუშავებულია კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების დაცვის ხელშემწყობი და გამართული საკანონმდებლო ჩარჩო, რაც უდავოდ მისასალმებელია. თუმცა, ჩემი დაკვირვებით, რამდენიმე შემაშფოთებელი ტენდენცია გამოიკვეთა როგორც კანონმდებლობის განხორციელების, ასევე ბოლო პერიოდის გარკვეული საკანონმდებლო ინიციატივების მიმართულებით, რომლებზეც ქვემოთ მოგახსენებთ.

კანონმდებლობის მეშვეობით სახელმწიფომ მყარი მანდატი მიანიჭა რამდენიმე ინსტიტუტს, რომელთა მუშაობა მნიშვნელოვანია ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დაცვისთვის ხელსაყრელი გარემოს შესანარჩუნებლად. ამგვარ ინსტიტუტებში მოიაზრება, მაგალითად, სახალხო დამცველის აპარატი და იურიდიული დახმარების სამსახური. მსურს საჯაროდ მივესალმო სახელმწიფოს ამგვარ მნიშვნელოვან მცდელობას.

უფლებადამცველების დაცვისკენ მიმართული პრაქტიკული ღონისძიებები

საქართველოში არ მოქმედებს კანონი, რომელიც კონკრეტულად შეეხებოდა ადამიანის უფლებათა დამცველებს და მათ საქმიანობას. თუმცა, ამ ფაქტს ხელი არ შეუშლია რამდენიმე სახელმწიფო უწყებისთვის მიეღო პრაქტიკული ზომები ამ საკითხთან დაკავშირებით.

ამის ერთ-ერთი მაგალითია სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, რომელმაც, 2023 წლის ივლისში გამოსცა სავალდებულოდ შესასრულებელი რეკომენდაცია სისხლის სამართლის იმ საქმეებზე მომუშავე გამომძიებლებისთვის, რომლებშიც ადამიანის უფლებათა დამცველები ფიგურირებენ. რეკომენდაციები დაეფუძნა ადამიანის უფლებათა დამცველის მკაფიო და მისასალმებელ განსაზღვრებას. ამგვარი რეკომენდაცია, მცირედ შეცვლის შემდეგ, ჩემი აზრით სხვა სააგენტოებმაც უნდა მიიღონ.

ამის მსგავსად, 2020 წელს, პროკურატურამ შეიმუშავა გზამკვლევი ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიებისთვის. ეს ნაბიჯი, ისევე როგორც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის რეკომენდაცია, მოჰყვა საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ შემუშავებულ რეკომენდაციას.

პროკურატურამ ასევე შექმნა და დანერგა სეგრეგირებული სტრატისტიკური ინფორმაციის შეგროვების სისტემა იმ დანაშაულებებთან დაკავშირებით, რომლებშიც ადამიანის უფლებათა დამცველები ფიგურირებენ. სტატისტიკური ინფორმაცია, მათ შორის, ეხება იმ ადამიანების რიცხოვნობას, რომლებიც გასამართლდნენ უფლებადამცველების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულისთვის, აგრეთვე იმ ადამიანის უფლებების დამცველების რიცხვსაც, რომლებიც დაზარალებულებად იქნენ ცნობილნი. ისევ და ისევ, ამგვარი მიდგომა სხვა სამთავრობო უწყებებმა და სამინისტროებმაც უნდა გადაიღონ, განსაკუთრებით კი – შინაგან საქმეთა სამინისტრომ.

შემაშფოთებელი ნიშნები

როდესაც საქართველოში ჩემი ვიზიტი დავიწყე, გამიჭირდა იმ აზრთან შეგუება, რომ მოჩვენებითი ღიაობით საქართველოს ხელისუფლება ცდილობს შენიღბოს ადამიანის უფლებათა დამცველებისა და მათი უმნიშვნელოვანესი საქმიანობის ძირგამომთხრელი სისტემური ძალისხმევა. მე სიამოვნებით მივიღებ გამოწვევას და მოვისმენ საპირისპირო არგუმენტებს ხელისუფლების მხრიდან ამასთან დაკავშირებით, თუმცა, ჩემთან, მრავალი ადამიანის მხრიდან გაზიარებულ საკმაოდ სერიოზულ და კარგად დასაბუთებულ წუხილებზე დაყრდნობით, ეს მიგნება რჩება ჩემ პირველად დასკვნად.

საქართველოში ადამიანის უფლებათა მრავალი დამცველი აღნიშნავს, რომ მათი აზრით, სახელმწიფო არ ზრუნავს არც მათი საქმიანობის ხელშეწყობაზე და არც მათი უსაფრთხოების დაცვაზე. ისინი ასევე ფიქრობენ, რომ ქვეყანაში არ არის მათი საქმიანობისთვის ხელშემწყობი გაერემო. უფრო მეტიც, ადამიანის უფლებათა დამცველები შიშობენ, რომ მათი ფიზიკური უსაფრთხოება საფრთხის ქვეშაა და რომ სახელმწიფო აქტიურად ცდილობს მათი საქმიანობის დისკრედიტაციას და მათი რისკის წინაშე დაყენებას.

ხელისუფლებისთვის შეიძლება მიუღებელია ის, რომ ადამიანებს აქვთ ამგვარი წუხილის საფუძველი, თუმცა, უდავოა ისიც, რომ ამ განცდას იზიარებენ ქვეყნაში მომუშავე ადამიანის უფლებათა დამცველები. ეს ფაქტი განგაშის ზარებს უნდა რეკდეს ნებისმიერი იმ ხელისუფლებისთვის, რომელიც ამტკიცებს, რომ ადამიანის უფლებების დაცვა, დემოკრატია და კანონის უზენაესობა მისი პრიორიტეტია.

ადამიანის უფლებათა დამცველების შერაცხვა შინაურ მტრებად სახელმწიფო უწყებებისა და მმართველი პარტიის მაღალჩინოსნების მიერ 

ჩემს ვიზიტამდე ცოტა ხნით ადრე, 2023 წლის 2 ოქტომბერს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა გამართა პრესკონფერენცია, რომლის დროსაც სამსახურის წარმომადგენლებმა დამსწრეებსა და მაყურებლებს უჩვენეს საიდუმლოდ გადაღებული კადრები ტრენინგიდან, რომელიც კულტურის სექტორის წარმომადგენლებისთვის ჩატარდა და მიზნად ისახავდა მათთვის საკუთარი უფლებების მშვიდობიანი საშუალებებით დაცვის სწავლებას. ეს ვიდეო წარდგენილ იქნა მანამდე გაჟღერებული განცხადების მტკიცებულებად. განცხადების მიხედვით, სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფები, განსაკუთრებით კი, ორგანიზაცია CANVAS-ის სახელმწიფო გადატრიალების შეთქმულებას აწყობდნენ. განცხადების საფუძველზე გამოიძიებაც დაიწყო. გამოძიების ფარგლებში, ადამიანის უფლებათა დამცველები, რომლებიც ამავდროულად ზემოთ ნახსენები ტრენინგის ორგანიზატორები იყვნენ, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა დაკითხვაზე დაიბარა და დაკითხვის შინაარსზე გაუთქმელობის ხელწერილი დაადებინა. დაკითხვაზე ასევე დაიბარეს კულტურის სფეროს ის წარმომადგენლები, რომლებსაც სურთ მშვიდობიანი საშუალებებით დაიცვან საკუთარი უფლებები კულტურის სექტორის მზარდი პოლიტიზაციის ფონზე, რომელიც 2021 წლიდან აქტიურად მიმდინარეობს.

როდესაც ხელისუფლების წარმომადგენლებთან შეხვედრაზე ამ საკითხებს შევეხე, მათ მირჩიეს ზემოთ ნახსენები კადრები მენახა. ასეც მოვიქეცი. ჩემი აზრით ჩანაწერში არაფერი იყო ისეთი, რაც სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს მისცემდა ტრენინგის ორგანიზატორებისა და მონაწილეების მიმართ წაყენებული ბრალდების საფუძველს. სამდღიან ტრენინგზე დასწრება ნებისმიერ მსურველს შეეძლო. შეთქმულების მტკიცებულებად გამოქვეყნებული ჩანაწერი 8 წუთიანია და აშკარად დამონტაჟებული. ტრენერს, რომელიც კადრში ჩანს, არც ერთხელ გაუკეთებია რაიმე მინიშნება ან მოწოდება ძალადობაზე. ამ სიუჟეტის, როგორც შეთქმულების მტკიცებულების წარდგენა მკაფიოდ მიუთითებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიზანმიმართულ მცდელობაზე დამნაშავეებად გამოაცხადონ ტრენინგთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებათა დამცველები, და საზოგადოების თვალში მოახდინონ ფუნდამენტური უფლებების დაცვის, როგორც პრაქტიკისა და განსაკუთრებით კი იმ ახალგაზრდებისა და სტუდენტების დელეგიტიმაცია, რომლებიც საკუთარი უფლებების დაცვას პროტესტის მშვიდობიანი გამოხატვით ცდილობენ.

ამგვარმა ქმედებამ სერიოზული ზიანი მიაყენა ადამიანის უფლებების დამცველებს.

პირველ რიგში, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ წაყენებული ბრალდებების შემდეგ, მმართველი პარტიის მაღალჩინოსნებმა კრიტიკული გადააზრების გარეშე დაიწყეს საჯარო განცხადებების გაკეთება და ბრალდება გამოიყენეს “კარვების შესახებ კანონის” სახელით ცნობილი იმ საკანანონმდებლო ინიციატივის მხარდასაჭერად, რომელიც მშვიდობიანი პროტესტის უფლების შეზღუდვას ისახავს მიზნად. გარდა ამისა, ამ მოვლენების კვალდაკვალ, ულტრამემარჯვენე და ულტრაკონსერვატორულმა ჯგუფებმა გამოაცხადეს მხარდამჭერების მობილიზაცია ამ დაუსაბუთებელი “კონსპირაციის” სულისჩამდგმელების წინააღმდეგ, რამაც შეიძლება ფიზიკური საფრთხის წინაშე დააყენოს ადამიანის უფლებათა დამცველები.

მეორე რიგში, ტრენინგის შესახებ ვოდეოჩანაწერის გამოქვეყნებით, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა ღიად მიანიშნა ტრენინგის ორგანიზატორ ადამიანის უფლებათა დამცველებს, რომ ისინი მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებიან. ამ ფაქტმა კიდევ უფრო გაამძაფრა შიში, რომელიც საზოგადოებაში 2021 წელს გაჩნდა, მას შემდეგ, რაც ცნობილი გახდა, რომ სახლმწიფო უსმენდა მრავალ უფლებადამცველსა და დამოუკიდებელ ჟურნალისტს. ნაცვლად იმისა, რომ მთავრობას შესაბამისი რეაგირება მოეხდინა ამ ფაქტზე, კიდევ უფრო დაამძიმა ვითარება 2022 წლის საკანონმდებლო ცვლილებების დამტკიცებით, რომელთა შედეგადაც კიდევ უფრო გაფართოვდა სახელმწიფოს უფლებამოსილება თვალთვალსა და მიყურადებასთან დაკავშირებით.

ვიზიტის დროს შეხვედრების მონაწილეებმა მრავალი სხვა მაგალითიც გამიზიარეს, რომლებიც ადამიანის უფლებათა დამცველების სტიგმატიზაციასა და მათი საქმიანობის დელიგიტიმაციას ეხება.

ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევა შეეხებოდა მმართველი პარტიის მიერ გაკეთებულ საჯარო განცხადებას დამოუკიდებელი ჟურნალისტებისა და გარემოს დამცველების წინააღმდეგ, მსგავსი შინაარსის განცხადებებს კორუფციასთან მებრძოლი აქტივისტების წინააღმდეგ და ერთ-ერთი მაღალჩინოსანის უკიდურესად შემაშფოთებელ კონმენტარს LGBTQI პირების უფლებადამცველებისა და ზოგადად, ქვიარ თემის შესახებ. ქალებს განსაკუთრებით ხშირად იღებენ მიზანში. თბილისში სიარულისას რამდენიმე ადგილას, მათ შორის პარლამენტის შესასვლელთან შევამჩნიე პოსტერები ქალი უფლებადამცველების გამოსახულებით, რომლებსაც “ეკლესიის წინააღმდეგ ჯაშუშობაში” სდებენ ბრალს. როგორ მოხდა, რომ ადამიანებს ნება დართეს ამგვარი პოსტერები გამოეფინათ ისეთი მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინსტიტუტის შენობის წინ, როგორიც პარლამენტია და როგორ მოხდა, რომ ეს პოსტერები დღემდე არ ჩამოუხსნიათ?

ასეთი მაგალითები, რომლებიც მე გამაცნეს, მიუთითებს “შინაური მტრების” ნარატივის განვითარებაზე. რასაკვირველია, ეს ნარატივი ცარიელ ადგილიდან არ აღმოცენებულა.

უცხოური გავლენის აგენტის შესახებ კანონსა და შემზღუდავ კანონმდებლებლობასთან დაკავშირებული საფრთხეები

2023 წლის თებერვალში, საქართველოს პარლამენტში შევიდა მთავრობის მიერ მხარდაჭერილი კანონპროექტი “უცხოური გავლენის აგენტების” საქმიანობის გამჭვირვალეობის შესახებ. კანონპროექტმა მთელი ქვეყნის მასშტაბით მძლავრი საპროტესტო მუხტი გააჩინა. პროტესტს, სამოქალაქო საზოგადოების წარომადგენლებსა და ადამიანის უფლებათა დამცველებთან ერთად სტუდენტებიც შეურთდნენ. პროტესტების შედეგად, რომლებიც ძირითადად მშვიდობიან ხასიათს ატარებდა, მაგრამ პოლიციის მხრიდან ძალადობა მოჰყვა, შედეგი გამოიღო და კანონპროექტი 2023 წლის 10 მარტს უკან გაითხოვეს.

მოვლენათა ამგვარი განვითარების მიუხედავად, მის ზეგავლენაზე მაინც საუბრობენ ის უფლებადამცველები, რომლებსაც ჩემი ვიზიტის ფარგლებში ვესაუბრე. მათ ხაზი გაუსვეს იმ ზიანს, რომელიც კანონპროექტის ინიცირების შედეგად მუნიციპალურ ხელისუფლებასთან მათ ურთიერთობებს მიადგა. საუბარი იყო ასევე დაუცველობის განცდაზე, რომელიც განსაკუთრებით გამძაფრდა კანონპროექტის ინიცირების პერიოდში და შიშზე, რომ კანონპროექტს სამომავლოდ მაინც მიიღებენ ამა თუ იმ ფორმით. კანონპროექტის ინიცირებამ იმედი ჩაუსახა ულტრამემარჯვენე და ულტრაკონსერვატორულ ჯგუფებს, რომელთა ნარატივი “უცხოელი აგენტებისა” და “შინაური მტრების” შესახებ მთავრობისა და პარლამენტარების წევრების მხრიდან ლიგიტიმაციითა და მხარდაჭერით სარგებლობდა.

კანონპროექტის დამკიცებას უკიდურესად უარყოფითი ზეგავლენა ექნებოდა საქართველოში ადამიანის უფლებების დაცვის შესახებ არსებულ საკანონმდებლო ჩარჩოზე, რომელიც, ამჟამინდელი მდგომარეობით, საკმაოდ გამართულია, თუმცა უნაკლო არ არის. განსაკუთრებით პრობლემურია და რეფორმირებას საჭიროებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი. ჩემთვის იმედისმომცემია ის, რომ მთავრობის წარმომადგენლებიც ეთანხმებიან ამ მოსაზრებას და არსებულ პრობლემებს. ეს პრობლემები არსებობს დიდი ხანია, ამას ადასტურებს სახალხო დამცველიც და შესაბამისად იბადება კითხვა თუ რატომ ვერ მოხერხდა აქამდე მათი აღმოფხვრა.

მართლაც, გასულ წელს დამტკიცებული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, რომლებიც კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებს შეეხო (წვრილმანი ხულიგნობა და სამართალდამცავის მხრიდან კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა), სამართალდამცავების მიერ მრავალჯერ მოხდა მშვიდობიანი თავშეყრის უფლებისა და გამოხატის თავისუფლების შეზღუდვა ამ მუხლების გამოყენებით, მათ შორის, ადამიანის უფლებათა დამცველების მიმართაც.

LGBTQI პირების უფლებადამცველების წინააღმდეგ თავდასხმების დაუსჯელობა

თითქმის ყველა აქტორმა, რომელსაც ჩემი ვიზიტის განმავლობაში შევხვდი, მათ შორის სახელმწიფო უწყებების წარმომადგენლებმა, განსაკუთრებულად გაუსვეს ხაზი იმ სიძნელეებს, რომლებსაც LGBTQI პირების უფლებადამცველები აწყდებიან საქართველოში. ჩემთვის ეს სერიოზული შეშფოთების მიზეზია.

2021 წლის ივლისსა და 2023 წლის ივლისში, ულტრამემარჯვენე და ულტრაკონსერვატორულმა ჯგუფებმა უკიდურესად ძალადობრივად დაარბიეს LGBTQI უფლებადამცველების მიერ ორგანიზებული ღონისძიებები. 2021 წლის ივლისში, პირდაპირი შეტევა განხორციელდა ჟურნალისტების წინააღმდეგ. ასევე, თავს დაესხნენ Tbilisi Pride-ისა და მოძრაობა “სირცხვილიას” ოფისებს. TV პირველის ოპერატორი, ლექსო ლაშქარავა, რომლებიც ერთ-ერთი იყო იმათგან, ვისაც ძალადობრივი ჯგუფები თავს დაესხნენ, ამ მოვლენებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ გარდაიცვალა. 2023 წელს, ძალადობრივმა დაჯგუფებებმა ალყაში მოაქციეს ღონისძიების ადგილი, ხოლო იქ გათავსებული აღჭურვილობა გაანადგურეს ან მიისაკუთრეს.

ორივე შემთხვევაში თავდასხმის შესახებ განცხადება საჯაროდ, მათ შორის, ინტერნეტ სივრცეში, გააკეთეს და მომხრეებს მობილიზაციისკენ მოუწოდეს ულტრამემარჯვენე დაჯგუფებებისა და მოძრაობის ცნობილმა ლიდერებმა და მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლებმა. როგორც 2021, ასევე 2023 წელს, პრემიერ მინისტრმა ღონისძიებამდე გაავრცელა განცხადება, რომელიც, საუკეთესო ვარიანტში, ძალიან შორს იდგა LGBTQI თემის მხარდაჭერისგან და ყველაზე ცუდ შემთხვევაში ღიადაც კი ახდენდა ულტრამემარჯვენე და ულტრაკონსერვატორული ჯგუფების ქმედებების ლეგიტიმაციას.

ამ ძალადობრივი ქმედებების წამქეზებლებისა და ორგანიზატორებიდან არავინ დასჯილა. ნათელია, რომ 2021 წელს ჩადენილი ძალადობისთვის პასუხისმგებელი პირების სათანადოდ დასჯის შემთხვევაში, დიდი ალბათობით, თავიდან იქნებოდა აცილებული 2023 წელს განვითარებული მოვლენები. თუმცა, საქართველოსთვის ეს სიტუაცია ახალი არ ყოფილა. 2012 და 2013 წლებში, ასევე მოხდა თავდასხმა თბილისში, LGBTQI თემის მიერ გამართულ დღესასწაულზე. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, სახელმწიფომ ვერ შეძლო დაგეგმილი ღონისძიებების მშვიდობიან გარემოში ჩატარების უზრუნველყოფა.

ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ განხორციელებულ თავდასხმებსა და ზოგადად, ადამიანის უფლებების შელახვის ფაქტებზე პასუხისმგებელი პირების დაუსჯელობის ფონზე, აშკარაა ამ პრობლემების მოგვარებისთვის პოლიტიკური ნების არარსებობა, რაც, თავის მხრივ, იმაზე მიუთითებს, რომ სახელმწიფო ვერ ასრულებს მასზე დაკისრებულ საერთაშორისო ვალდებულებებს ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით. რაც კიდევ უფრო შემაშფოთებელია ამ შემთხვევებთან დაკავშირებით, არის ის, რომ ამ თავდასხმების დამგეგმავები, განმახორციელებლები და წამქეზებლები ახლა უკვე სხვა უფლებადამცველებს ემუქრებიან და საფრთხეს უქმნიან.

მუქარები, ფიზიკური თავდასმები და რისკის წინაშე მდგარი უფლებადამცველები: ქალი უფლებადამცველები, უმცირესობების უფლებების დამცველები, მედიის წარმომადგენლები და შშმ უფლებადამცველები

საქართველოში გამართული შეხვედრების შინაარსიდან ნათელია, რომ ქართველ უფლებადამცველებს შორის მაღალია დაუცველობის შეგრძნება. შეუძლებელია ეს იზოლირებულად განვიხილოთ სახელმწიფოს უმოქმედობისგან პასუხი აგებინონ LGBTQI პირების უფლებადამცველებზე თავდამსხმელებს. ამის განხილვა იზოლირებულად ასევე შეუძლებელია იმ საოცრად ნეგატიური ნარატივისგან უფლებადამცველების მიმართ რომელსაც მთავრობა მხარს უჭერს და შეუწყნარებელია.

დაუცველობის შეგრძნება განსაკუთრებით მძაფრია იმ უფლებადამცველებისთვის, რომლებიც ინტერსექციული რისკების ქვეშ ექცევა, განსაკუთრებით გენდერული, სექსუალური ორიენტაციის, ეთნიკურობის ან რელიგიური კუთვნილების, შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით. ამავე ჯგუფს მიეკუთვნებიან სოფლად მცხოვრები უფლებადამცველები.

ხშირად, როდესაც მუქარის, თავდასხმისა და დისკრიმინაციის ფაქტების შესახებ განაცხადებენ ხოლმე, ადამიანის უფლებათა დამცველები ყველაზე მეტ მხარდაჭერას საკუთარი კოლეგებისა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა წევრებისგან იღებენ, მასინ როცა მათი დაცვის უმთავრესი პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს აკისრია.

უკიდურესად შემაშფოთა იმ ინფორმაციამ, რომელიც ჩემი ვიზიტის განმავლობაში მომაწოდეს და რომელიც ქალი უფლებადამცველების წინააღმდეგ თავდასხმებს, პირდაპირ მუქარას, საჯარო შეურაცხყოფებსა და ინტერნეტ სივრცეში შევიწროებას ეხება. მუქარები და თავდასხმები წარმოადგენს შურისძიებას იმ ლეგიტიმური საქმიანობისთვის, რომელსაც ქალი უფლებადამცველები ეწევიან და რომლის ფარგლებშიც, როგორც ეს ყველა ქვეყანაში ხდება, ისინი ხშირად აკრიტიკებენ მთავრობას და საზოგადოების სხვა ძლევამოსილ აქტორებს. შეულამაზებელი მიზოგინია, რომელსაც პარლამენტის წევრები ამჟღავნებენ ქართული ოცნებიდან, კიდევ უფრო ამკაცრებს გარემოს, რასაც, თავის მხრივ, მძიმე ზეგავლენა აქვს ქალი უფლებადამცველების მდგომარეობაზე.

სიტუაცია კიდევ უფრო დამძიმდა ე.წ. უცხოური გავლენის აგენტის კანონის მიღების მცდელობიდან მოყოლებული, ანუ, მიმდინარე წლის მარტიდან, როდესაც მმართველი პარტიის მაღალჩინოსნებმა ქალი უფლებადამცველები უცხოელ აგენტებად შერაცხეს. ამგვარი განცხადებები ლეგიტიმაციას ახდენს და კიდევ უფრო ახალისებს შემდგომ შეტევებს. ქალმა უფლებადამცველებმა მითხრეს თუ როგორ გახდნენ თავდასხმის მსხვერპლები დედაქალაქის ქუჩებში სიარულისას, როგორ უხმობდნენ სახელით და აგინებდნენ მათთვის უცნობი ადამიანები. ეს ჩემი ვიზიტის დროს ხდებოდა. ასევე, ძალზე ხშირია მუქარები და შევიწროვება ინტერნეტსივრცეში. ამგვარი ინციდენტების უკან ხშირად, აშკარაა, რომ ბოტები დგანან და ეს ინციდენტები როგორც წესი, გენდერულ თემაზე გავრცელებულ დეზინფორმაციას მოსდევს ხოლმე.

ფიზიკური თავდასხმის რისკები კიდევ უფრო იზრდება, თუ ქალი უფლებადამცველი, ამავდროულად ეთნიკური ან რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელიცაა. როგორც ერთმა ქალმა მითხრა, როდესაც საქმე უმცირესობების ინტეგრაციას ეხება, ხელისუფლება ფიქრობს, რომ თემა ცალმხრივმოძრაობიან ქუჩას წააგავს. ქალების ხმები, რომლებიც ამ მიდგომას აკრიტიკებენ, ნაკლებად მისაღებია, ხოლო ქალები უმცირესობების ჯგუფებიდან, რომლებიც ხმას იმაღლებენ, ულტრამემარჯვენე და ულტრანაციონალისტური ჯგუფების რისხვის საგანი ხდებიან.

სიმწვავეს ინარჩუნებს პრობლემები, რომლებიც ეხება ჟურნალისტების და მედიის იმ წარმომადგენლების წინააღმდეგ განხორციელებული თავდასხმებში მონაწილე პირების დაუსჯელობას, რომლებიც ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხებს აშუქებენ. მათ შორისაა ზემოთ უკვე ნახსენები შემთხვევები. მე ამ ჟურნალისტებსა და მედიის წარმომადგენლებს ადამიანის უფლებების დამცველებად მივიჩნევ. მოხარული ვარ, რომ სახელმწიფო უწყებების ზოგი წარმომადგენელიც მეთანხმება ამაში. თუმცა, ჩემთვის ასევე ნათელია, რომ ეს ადამიანები მაღალი რისკის წინაშე დგანან და რომ სახელმწიფო საკმარის ზომებს არ იღებს იმისთვის, რომ მათ შურისძიების შიშის გარეშე შეასრულონ საკუთარი მოვალეობა. როგორც ერთ-ერთმა ჟურნალისტმა თქვა, 2021 წლის ივლისის მოვლენების შემდეგ, ჟურნალისტებს აწუხებთ ფიზიკური დაუცველობის განცდა.

გარკვეულწილად, ხელისუფლებაც უშლის ხელს ჟურნალისტულ საქმიანობას, როგორც ამას სხვადასხვა ანგარიშები და საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვაზე რეაგირების დაბალი მაჩვენებელი მოწმობს. გარდა ამისა, შეშფოთებას იწვევს პარლამენტის მიერ ახლახანს ინიცირებული ქცევის კოდექსი, რომელიც, როგორც ჩანს, იმ ჟურნალისტების დასჯის მექანიზმად მოიაზრება, რომლებიც პარლამენტარებს დისკომფორტს უქმნიან.

ზოგიერთი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე უფლებადამცველი ვერ გრძნობს ყურადღებას სახელმწიფოს მხრიდან. ცნობები, რომლებიც ვიზიტისას მივიღე მიუთითებს, რომ რიგ შემთხვევებში, მათ არ ეძლევათ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობა და ბულინგის მსხვერპლებიც ხდებიან. გარიყვა განსაკუთრებით ვრცელდება ახალგაზრდა და კრიტიკულად განწყობილ შშმ უფლებადამცველებზე.

გარემოს დამცველი ინდივიდებისა და ჯგუფების მდგომარეობა

მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ ის უფლებადამცველები დგანან, რომელთა საქმიანობა მიზნად ისახავს გარემოს დაცვას არადმგრადი და ზიანის მომტანი ბიზნეს საქმიანობებისგან, მათ შორის ენერგო, ინფრასტრუქტურისა და ტურიზმის სექტორებში. ეს პრობლემა საქართველოში ჩემი ვიზიტის დროსაც მკაფიოდ გამოიკვეთა. როგორც ერთ-ერთმა უფლებადამცველმა განაცხადა, გარემოს დაცვის ნაცვლად, საკუთარი თავის დაცვა უწევთ. ამ სფეროში მომუშავე უფლებადამცველები ხშირად იღებენ აგრესიულ მუქარას. მათ დისკრედიტაციას საჯაროდ ცდილობენ და “ნარკომომხმარებლებად” და “წვრილმან ხულიგნებად” მოიხსენიებენ.

ისევ და ისევ, სიტუაცია უფრო რთულია ამ სფეროში მომუშავე ქალი უფლებადამცველებისთვის, რომელთა წინააღმდეგ ხორციელდება გენდერულად დატვირთული და სექსიზმით გაჯერებული შეურაცხმყოფელი კამპანიები. ხოლო მათი პირადი ცხოვრება საჯარო განხილვის საგანი ხდება ხოლმე, რაც მათი ლეგიტიმური საქმიანობისა და მშვიდობიანი აქტივიზმისთვის შურისძიების ინსტრუმენტად გამოიყენება.

ჩემთვის ცნობილი ყველა ინციდენტის გამომწვევ მიზეზებში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის მხრიდან იმ ადამიანებთან მნიშვნელოვანი კონსულტაციების გამართვის სურვილის არქონას, რომლებიც უშუალოდ განიცდიან მსხვილი ბიზნეს პროექტების ზეგავლენას. სუსტი და ძალაუფლების გარეშე დარჩენილი ადგილობრივი თემები შესაძლოა იმ აქტორების ინტერესებს ემსახურება, რომლებიც მოკლევადიან პერსპექტივაში სარგებელს იღებენ ამგვარი პროექტებისგან. თუმცა, ადამიანებს აქვთ იმ პროცესებში მონაწილეობის უფლება, რომლებიც გავლენას ახდენენ მათ ცხოვრებაზე. როგორც აარჰუსის კონვენციის ხელმომწერი, საქართველო ვალდებულია პატივი სცემს და დაიცვას ეს უფლება.

მინდა დავაფიქსირო ჩემი განსაკუთრებული შეშფოთება იმ უფლებადამცველებთან დაკავშირებით, რომლებიც ბალდის კანიონში მუშაობენ და სადაც, ჩემი ვიზიტის განმავლობაში, სულ მცირე ერთ მათგანზე განხორციელდა ფიზიკური თავდასხმა. მოვუწოდებ ხელისუფლებას კონსტურქციული ურთიერთობა დაამყაროს ყველა იმ ადამიანთან, რომლებზეც გავლენა იქონია მათ მახლობლად განვითარებულმა მოვლენებმა, მოუსმინონ მათ წუხილებს და დაარწმუნონ ისინი, რომ კონსტიტუტციით დაცული მათი უფლებები დაცული იქნება.

რუსი და ბელარუსი უფლებადამცველების მდგომარეობა

საქართველო, ტრადიციულად, უსაფრთხო ადგილად ითვლება სხვა ქვეყნებიდან ჩამოსული უფლებადამცველებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ უცხოელი უფლებადამცველები, ზოგადად, საქართველოში არსებულ გარემოს დადებითად აფასებენ, მათ შეშფოთებას საკუთარ მგომარეობასთან დაკავშირებით, რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს.

ამჟამად, რუს და ბელარუს უფლებადამცველებს საქართველოში შემოსასვლელად ვიზა არ სჭირდებათ. ქვეყანაში მათ უვიზო დარჩენა ერთი წლის განმავლობაში შეუძლიათ. თუმცა, ზოგიერთი მათგანი სერიოზული პრობლემების წინაშე აღმოჩნდა როდესაც საქართველოში მეორედ შემოდიოდა მესამე ქვეყნიდან, სადაც საკუთარ საქმიანობასთან დაკავშირებით იმყოფებოდნენ. რიგ შემთხვევებში მათ უარი ბუნდოვანი და განზოგადებული მიზეზის გამო უთხრეს. შეოსვლაზე უარი ამ შემთხვევებში პრობლემატურია და მათ ფაქტობრივად უსახლკაროდ აქცევს. უფლებადამცველების ნაწილმა საბოლოოდ შეძლო საქართველოში შემოსვლა, თუმცა საზღვარზე მათ დაკითხვა მოუწყვეს ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში საქმიანობის, საზღვარგარეთ გამართულ ღონისძიებებში მონაწილეობისა და სამომავლო გეგმების შესახებ.

უცხოელი უფლებადამცველები ასევე აწყდებიან პრობლემებს, როდესაც ისინი ცდილობენ საქართველოში დაარეგისტრირონ საკუთარი ორგანიზაცია. 2022 წლის თებერვიდან პრობლემურია საბანკო ანგარიშის გახსნაც. ერთ-ერთმა უფლებადამცველმა, რომელსაც საქართველოში შევხვდი მიამბო, რომ ერთ-ერთ მათგანს ხუთჯერ უთხრეს უარი ორგანიზაციის სახელზე საბანკო ანგარიშის გახსნაზე. უფრო მეტიც, მათ, ვინც ორგანიზაცია 2022 წლის თებერვლამდე დაარეგისტრირა, ახლა სთხოვენ, რომ ხელახლა გაიარონ რეგისტრაცია, რაც პრობლემებთან არის დაკავშირებული, რადგან მათ სთხოვენ წარადგინონ უმაღლესი განათლების დიპლომი, ოფიციალური კონტრაქტები და სხვა დოკუმენტები.

ამჟამად საქართველოში მცხოვრებმა ბელორუსმა უფლებადამცველებმა ასევე მომაწოდეს ინფორმაცია იმ პრობლემების შესახებ, რომლებიც უკავშირდება მათთვის საკონსულო მომსახურებზე ხელმიუწვდომლობას პრეზიდენტ ლუკაშენკას განცხადების შემდეგ.

განცხადება ეხებოდა იმას რომ მათ არ შეუძლიათ ბელარუსის საზღვრებს გარეთ გააკეთონ განაცხადი პასპორტის მიღებაზე. ეს პრობლემა მათ შვილებსაც ეხებათ და კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაში აყენებს უფლებადამცველებს, რომლებსაც, ბელორუსში დაბრუნების შემთხვევაში სერიოზული საფრთხე ემუქრებათ.

დასკვნა

საქართველო ახლა გარდამავალ ეტაპზეა. მალე გახდება ცნობილი ევროკავშირის გადაწყვეტილება, ხოლო ქვეყანა თავის პირველ, სრულად პროპორციულ არჩევნებს მომავალ წელს გამართავს. ადამიანის უფლებათა დამცველების მიმართ სახელმწიფოს დამოკიდებულება განსაზღვრავს იმას, თუ რა გზას აირჩევს ქვეყანა ამ მოვლენების წინმსწრებ პერიოდში.

ჩემი ვიზიტის განმავლობაში მოვისმინე შემაშფოთებელი ფაქტების შესახებ, თუმცა, ეს პრობლემები არ არის შეუქცევადი. ვიზიტისას გამართული მრავალი შეხვედრიდან, იქნებოდა ეს სახელმწიფო სტრუქტურების და მთავრობის წარმომადგენლებთან თუ ადამიანის უფლებათა დამცველებთან, იმედით აღსავსე გამოვედი. იგივეს განვიცდი, როდესაც თბილისის ქუჩებში ახალგაზრდებს ვუყურებ.   მათი ინტერესების გათვალისწინება, წინ დაყენება და ადამიანების გაძლიერება, რომ ისინი გახდნენ ადამიანის უფლებათა დამცველები, არის პარალელური პროცესები. რეპრესიები და მეორე მხარის აუგად მოხსენიება – ეს არის გზა არსაით.

მე კვლავაც გავაგრძელებ საქართველოში ადამიანის უფლებათა დამცველების მდგომარეობაზე თვალყურის დევნებას და ვითანამშრომლებ მთავრობის წარმომადგენლებთან ადამიანის უფლებათა საბჭოსთვის საბოლოო ანგარიშის წარდგენამდე 2025 წლის მარტში. მაგრამ, უფლებადამცველებისთვის გაუარესებული მდგომარეობის გამოსწორებისთვის ნაბიჯები დაუყოვნებლივ უნდა გადაიდგას. ამისთვის მე მოვუწოდებ ყველა შესაბამის აქტორს, ყურადღება გაამახვილონ ქვემოთ მოცემული პირველადი რეკომენდაციების შესრულებაზე. მე სიამოვნებით ჩავერთვები ხელისუფლებასთან კომუნიკაციაში მათი განხორციელების უზრუნველსაყოფად.

საწყისი რეკომენდაციები 

• საქართველოს მთავრობას

1. 1. შეწყდეს ყველა უფლებადამცველის სტიგმატიზაცია და მათი საქმიანობის დისკრედიტაცია საჯარო განცხადებებში
   2. შესწორებები შევიდეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში საერთაშორისო კანონმდებლობისა და სტანდარტების შესაბამისად. განსაკუთრებით ეს ეხება კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებს. კერძოდ, წვრილმანი ხულიგნობა და სამართალდამცავი მუშაკის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა არ უნდა იქნეს გამოყენებული ადამიანის უფლებათა დამცველების თვითნებურად დასაკავებლად, განსაკუთრებით შეკრება მანიფესტაციისას,
   3. შეწყდეს საკანონმდებლო ინიციატივაზე მუშაობა, რომელიც მიზნად ისახავს შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონში ცვლილებების შეტანას
   4. შესაბამის დაინტერესებულ მხარეებთან, მათ შორის ადამიანის უფლებათა დამცველებთან, ადვოკატებსა და დამოუკიდებელ ჟურნალისტებთან თანამშრომლობით, მომზადდეს ცვლილებები ეროვნულ კანონმდებლობაში თვალთვალისა და მიყურადების შესახებ, რათა უფრო მკაცრი კონტროლის ქვეშ მოექცეს ისეთი შეზღუდვები, რომლებიც უკავშირდება პირადი ცხოვრების დაცვისა და გამოხატვის თავისუფლებას, ხოლო ქვეყნის კანონმდებლობა დაუახლოვდეს საერთაშორისო და რეგიონულ საკანონმდებლო სტანდარტებს.
   5. ადამიანის უფლებათა ეროვნულ სამოქმედო გეგმაში პრიორიტეტად გამოცხადდეს უფლებადამცველების გაძლიერება, კონკრეტულ ამოცანად გაიწეროს ქალი უფლებადამცველების, LGBTQI პირების უფლებადამცველებისა და ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების უფლებადამცველების დაცვა და გაძლიერება
   6. შემუშავდეს კონკრეტული სამოქმედო გეგმა რომელიც უზრუნველყოფს ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენელი უფლებადამცველების, განსაკუთრებით ქალებისა და ახალგაზრდა ლიდერების, ეფექტიან მონაწილეობას გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში, მეტადრე მაშინ, როდესაც ამგვარი გადაწყვეტილებები უშუალოდ ეხება უმცირესობებს
   7. საჯაროდ იქნეს აღიარებული არჩევნებზე დამუკიდებელ დამკვირვებელთა საქმიანობა და მისი მნიშვნელობა ადამიანის უფლებათა დაცვისა და დემოკრატიისთვის. გადაიდგას პროაქტიული ნაბიჯები, რათა დამოუკიდებელმა დამკვირვებლებმა თავისუფლად შეძლონ საკუთარი საქმიანობის განხორციელება 2024 წლის არჩევნებზე.

• საქართველოს პარლამენტის წევრებს:

• 1. შეწყდეს ყოველგვარი სტიგმატიზაცია და დისკრედიტაცია ადამიანის უფლებათა დამცველების, მათ შორის დამოუკიდებელი ჟურნალისტებისა და მათი საქმიანობის მიმართ;
  2. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმოს საჯარო მიზოგინური თავდასხმების აღმოფხვრას

• საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს:

• 1. დაჩქარდეს და რაც შეიძლება სწრაფად განხორციელდეს ყველა საგამოძიებო მოქმედებები სავარაუდო შეთქმულებისა და ხელისუფლების დამხობის მომზადება/მცდელობასთან დაკავშირებით, რასაც შედეგად უნდა მოჰყვეს ან გამოძიების შეწყვეტა ან საქმეების პროკურატურისათვის გადაცემა დევნის განხორციელებისათვის;
  2. შეწდეს უფლებადამცველების, მათ შორის დამოუკიდებელი ჟურნალისტების ყოველგვარი თვალთვალი, რომელიც არ შეესაბამება საერთაშორისო და რეგიონულ იმ სტანდარტებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებასა და გამოხატვის თავისუფლებას;

• საქართველოს სახალხო დამცველის ოფისსა და საქართელოს პროკურატურას:
  

1. 1. მონიტორინგი განხორციელდეს ადამიანის უფლებათა დამცველებსა და ჟურნალისტების მიმართ ფარული თვალთვალის საქმეზე, რათა შეფასდეს ნებისმიერი ასეთი თვალთვალის შესაბამისობა რეგიონალური და საერთაშორისო კანონმდებლობით დადგენილ სტანდარტებთან, რომლებიც უზრუნველყოფენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებებს;

• სახალხო დამცველის ოფისს:
  

1. 1. ნათლად წარმოაჩინოს LGBTQI ადამიანების უფლებათა დამცველების საქმიანობის მნიშვნელობაზე

• სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს:

• 1. დაიწყოს გამოძიება 2023 წლის სექტემბერში კულტურის სფეროს წარმომადგენლებისთვის ტრენინგში მონაწილე ადამიანის უფლებათა დამცველების უკანონო თვალთვალის საქმეზე. გამოძიება წარიმართოს 2023 წლის ივლისში ადამიანის უფლებათა დამცველებთან დაკავშირებული შემთხვევების გამოძიების შესახებ დამტკიცებული გზამკვლევის შესაბამისად.
• პროკურატურას:

1. 1. პრიორიტეტად იქნეს აღიარებული და გაორმაგდეს ძალისხმევა 2021 წლის ივლისსა და 2023 წლის ივლისში LGBTQI თემის მიერ ორგანიზებული ღონისძიებების დარბევის გამოძიების მიმართულებით, პასუხიგებაში იქნენ მიცემული ყველა ორგანიზატორი და ის პირები, რომლებიც საჯარო მოწოდებებს აჟღერებდნენ ღონისძიებების მონაწილეების წინააღმდეგ.

• საგარეო საქმეთა სამინისტროს:

1. 1. შეიქმნას ერთობლივი პლატფორმა ადამიანის უფლებათა დამცველებისა და საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენლების მონაწიილეობით საქართველოს მიერ ადამიანის უფლებათა დაცვის მიმართულებით სხვადასხვა საერთაშორისო და რეგიონული ორგანიზაციებისა და მექანიზმების, მათ შორის გაეროს სპეციალური პროცედურების, მიერ შემუშავებული რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგის მიზნით

• შინაგან საქმეთა სამინისტროს:

1. 1. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისა და პროკურატურის მიერ შედგენილი გზამკლევის მაგალითზე, შემუშავდეს სავალდებულოდ შესასრულებელი რეკომენდაციები ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ ჩადენილი სავარაუდო დანაშაულის გამოძიებისთვის ინტერსექციული მიდგომის გამოყენებითა და ადამიანის უფლებათა დამცველების შესახებ გაეროს დეკლარაციის, ასევე გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისის ფაქტების ცნობარი #29-ის საფუძველზე.
   2. პროკურატურის მიერ დანერგილი მონაცემთა შეგროვების სისტემის მაგალითზე, დაინერგოს სტატისტიკური მონაცემების სეგრეგაციის მექანიზმი ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებთან დაკავშირებით
   3. უზრუნველყოფილ იქნეს ბელორუსი და რუსი უფლებადამცველების ქვეყანაში მრავალჯერადად შემოსვლა უვიზო მიმოსვლის რეჟიმის შესაბამისად, მიღებულ იქნეს პროაქტიული ზომები, რათა ბოლორუსი და რუს უფლებადამცველები დარწმუნდნენ, რომ მათ ნამდვილად აქვთ ამის შესაძლებლობა.
   4. ნებისმიერ პირს, მათ შორის უცხოელ უფლებადამცველებს, რომელსაც სურს ქვეყანას მიმართოს თავშესაფრის მოთხოვნით, უნდა მიეცეს ტერიტორიაზე შესვლის უფლება საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად.
   5. ცვლილებები შევიდეს საქართველოს კანონში უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ და მე-11(1) მუხლიდან ამოღებულ იქნეს ბუნდოვანი და ზოგადი ხასიათის ქვეპუნქტი (ი) “საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა შემთხვევები”, როგორც უცხოელისთვის საქართველოს ვიზის გაცემაზე ან საქართველოში შემოსვლაზე უარის საფუძველი.
   6. დაიშვას ცხოვრების უფლების გაცემა ჰუმანიტარულ საფუძველზე, რათა შესაბამისი დაცვა იქნეს უზრუნველყოფილი უცხოელი ადამიანის უფლებათა დამცველებისთვის, რომლებსაც გაწყვეტილი აქვთ ოჯახთან კავშირი და არ აქვთ სამსახური
   7. პროაქტიულად გადაიდგას ნაბიჯები, რათა უცხოელ ადამიანის უფლებათა დამცველებს საშუალება მიეცეთ დაარეგისტრირონ საკუთარი არასამთავრობო ორგანიზაცია და გახსნან საბანკო ანგარიში ამ ორგანიზაციებისთვის

• იუსტიციის სამინისტროს:

1. 1. გაფართოვდეს იურიდიული დახმარების სამსახურის მანდატი და დახმარება გაეწიოს ყველა იმ პირს, რომლებიც გახდნენ სავარაუდო დანაშაულის მსხვერპლები ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მათი საქმიანობის გამო

• კულტურის სამინისტროს:

1. 1. დაიწყოს კონსულტაციები ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროების წარმომადგენლებთან, მათ შორის ეროვნული დონის ინსტიტუტებიდან თანამდებობიდან გათავისუფლებულ ყოფილ თანამშრომლებსა და მათ წარმომადგენელ ორგანიზაცებთან, ქვეყანაში კულტურის კუთხით გამოხატვის უფლების დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით.

• გარემოს ეროვნულ სააგენტოსა და ბიზნეს კომპანიებს:

1. 1. უზრუნველყოფილი იქნეს ინფორმაციაზე წვდომის, საზოგადოებრივ პროცესებში მონაწილეობისა და მართლმსაჯულების უფლების დროულად და ეფექტიანად განხორციელება გარემოსდაცვით სფეროში, აარჰუსის კონვენციის პირობების შესაბამისად.
   2. მოხდეს გამჭვირვალე და მიზანმიმართული საკონსულტაციო პროცესის ინიცირება, რათა აღმოიფხვრას მიმდინარე კონფლიქტი ბალდის კანიონში და უზრუნველყოფილი იქნეს ყველა დაზარალებულის, მათ შორის ადგილობრივი უფლებადამცველების, სრული და უსაფრთხო მონაწილეობა.

• განათლების სამინისტროს:

1. 1. შეიქმნას მოდული ადამიანის უფლებათა დამცველების შესახებ მასწავლებლების მოსამზადებელ პროგრამაში
   2. შეიქმნას მოდული ადამიანის უფლებათა დამცველების შესახებ სამოქალაქო განათლების პროგრამაში