Athens, 22 June 2022
Ladies and gentlemen, members of the press,
I carried out an official country visit to Greece from 13 to 22 June 2022 on the invitation of the government. This is my first country visit since I have taken up my mandate, due to previous COVID-19 related restrictions.
During my visit, I met a large number of government officials, including several ministries, as well as the Hellenic Coast Guard and the police. I also held meetings at the Supreme Court, with the Greek Bar Associations in Athens and on several islands, and with local prosecutors and police commanders. I held multiple discussions with members of civil society, including international and national non-governmental organisations (NGOs), individual human rights defenders, journalists and lawyers. I also met representatives of international organizations and UN agencies and programmes. Besides my meetings in Athens, I travelled to Lesvos, Chios, Samos and Thessaloniki. I visited reception centres, RICs and CCACs in Athens, Lesvos and Samos.
I would like to thank the Government of Greece for accepting my visit request and for extending their support to the organization of the visit. I would particularly like to thank the Ministry for Migration and Asylum policy for granting me access to facilities where migrants, asylum seekers and refugees are being held.
What follows are my preliminary observations and recommendations which will be further developed in the report that I will submit to the United Nations Human Rights Council when it meets in March next year.
Before I began my visit, I was aware of the complex and particular situation Greece finds itself in, as a result of the geopolitical realities that surround it, including around migration and the uneven EU support. Seeing the reality on the ground, however, significantly contributed to my understanding of the nuances of the situation. I would like to acknowledge the efforts made by the Government to improve the situation of those seeking asylum on its territory.
While in the country, I met a vibrant and enthusiastic civil society. Their enthusiasm and dedication to protecting and promoting human rights has left a lasting impression on me. Individual human rights defenders, members of CSOs, humanitarian workers, grassroots volunteers, lawyers, trade unionists and journalists are doing tremendous work to empower and promote the rights of the most vulnerable and marginalized in society, often in the face of resistance and incomprehension by others. I salute each and every one of them for their bravery and perseverance.
As such, I was disheartened to hear from a number of interlocutors about negative perceptions concerning the role and work of civil society in the country. I was told several times about the negative connotation attached to the word ‘NGO’, and the overall hostile atmosphere in which they work. I note that the concept of ‘human rights defenders’ is not widespread, and where it is known, is often misunderstood, both by the authorities and the general public. I would like to stress that, according to the UN Declaration on Human Rights Defenders, all persons acting peacefully for the promotion and protection of human rights are human rights defenders. They might carry out their activities in the framework of a registered organization, but this need not be the case and often it isn’t. Individuals become human rights defenders for specific acts, regardless of whether they are carrying out their activities in a formal or informal manner.
The arrival of a large number of migrants, refugees and asylum seekers in 2015, tested the capacity of both the government and society as a whole. Since then, Greece has made important efforts to improve the conditions in which migrants and asylum seekers are held, and I was impressed with the quality of the facilities. At the same time, I am concerned that these developments took place against the backdrop of a policy that prioritizes security and prevention over solidarity. I also note that the improvements in the reception facilities are accompanied by a progressive move towards more securitized structures, which, together with remote locations, impact the movement of both asylum seekers and those trying to assist them.
What I have understood from my meetings is that the nature of cooperation between the Government and civil society, and the overall perception about the role of civil society and human rights defenders in Greece, has undergone a significant shift since 2019. Since then, human rights defenders have found it increasingly difficult to carry out their work, especially in fields that might be considered controversial or geopolitically complicated or sensitive. This is particularly tangible in relation to those who defend the rights of asylum seekers, migrants and refugees, including those providing humanitarian assistance, legal aid, participating in search and rescue operations and documenting pushbacks. While previously human rights defenders in these areas had enjoyed an overall conducive environment for carrying out their activities, the current policy framework, that emphasises ‘security’ over humanitarian assistance, has led to a number of constraints. I also note the sense of pervasive fear that is felt by a significant segment of human rights defenders, which seems to be a direct result of the criminalization of migration and their legitimate, peaceful work for the rights of refugees, asylum seekers and migrants.
One of the biggest constraints is an increasingly restrictive legislative environment, which, among other requirements, obliges NGOs working in the field of migration, asylum and social inclusion to register on an NGO Registry maintained by the Ministry of migration and asylum. The imposition of a registration requirement on a specific segment of civil society, and the disproportionate requirements within the registration process itself, are in violation of Greece’s obligations under international human rights law and are discriminatory. The onerous registration requirements, coupled with the wide discretion afforded to the competent authorities to refuse to register applicant NGOs, have the effect of further restricting civil society space, and augmenting significantly and disproportionately the control of the State over the work of NGOs in the field of migration.
NGOs supporting refugees and migrants who are not registered by the Ministry for migration and asylum are not able to access asylum seekers and migrants in the facilities where they are held and provide legal assistance and other serviced to populations that greatly need them. The administrative burden of applying to the registry, often followed by disproportionate delays and unjustified rejections, also puts an important financial and bureaucratic strain particularly on small organizations. Individual human rights defenders are not able to obtain registration. Lawyers, whose organizations have not been registered, are only able to access the facilities with their Bar Association cards, and only after submitting a prior request. While I acknowledge the need to control the flow of access to the facilities, especially those housing children, I feel that the current arrangements result in depriving the beneficiaries of important assistance, including but not limited to legal aid.
I am extremely concerned about the continuous and preventable loss of life and human suffering at international borders, both at land and at sea, which we are witnessing across the globe. The situation is particularly dire for those obliged to embark upon perilous routes to seek international protection abroad. In this context, I am concerned about the increasing criminalization of humanitarian assistance in Greece. Solidarity should never be punished and compassion should never be put on trial.
I fully respect the Government’s right to seek to prevent people trafficking and smuggling and prosecute those involved in these acts. However, I feel that the efforts aimed at curbing these practices have come at a great expense to human rights defenders, who have seen prosecutions and criminal proceedings initiated against them in some cases merely for providing water or food for people landing on shores of Greece, or for carrying out search and rescue operations. While it is important to prevent and punish trafficking in persons, such efforts should not be deployed in a manner that generates fear among human rights defenders and leads to self-censorship and withdrawal from certain activities. In order not to be wrongly pursued or painted as complicit in illegal activities, many of them have scaled back their operations.
The charges in ongoing criminal cases against human rights defenders are based on the Migration Code (Law 4251/2014), which implements the EU Facilitator’s Package. This law criminalises both the facilitation of irregular entry and transit of third-country nationals as well as the facilitation of residence as per the Facilitation Directive[1]. However, Greek law does not define which acts or omissions constitute facilitation in this regard. Article 29 of the Migration Code, for instance, merely provides that ‘persons who facilitate the entry into or exit from the territory of Greece of third-country nationals without performing the controls provided by law’ are punishable. Due to this overly broad provision, a broad range of otherwise legitimate conduct by human rights defenders can become the target of enforcement authorities.
Coordinating humanitarian assistance, for example, by organising to be present in an area where refugee vessels arrive in order to provide first aid, is a key activity of human rights defenders and extremely critical for the lives of those that arrive on shore. Putting human rights defenders on trial for such conduct undermines their work, The provisions of the Migration Code provide an exception from punishment (although not from prosecution) for humanitarian actions in article 30 (6)), which is arguably applicable in the ongoing trials. Yet, the mere fact of a criminal prosecution and judicial proceedings is a heavy burden for human rights defenders and acts as a deterrent to others.
Such persecutions of human rights defenders also compromise public trust in civil society, sabotage their fundraising activities, and often results in self-censorship or an end to their activities altogether.
Human rights defenders not only face criminal sanctions for their activities but are operating in an increasingly hostile environment where the general public is influenced by negative rhetoric from high -ranking officials and their unfavourable portrayal by mainstream media, often conflating their activities with those of people traffickers and criminal networks.
I am concerned about reports of the arrest, intimidation and mistreatment of women human rights defenders (WHRD) in police precincts. WHRDs have reported being brought in for questioning following demonstrations and been held for several hours, without access to layers, in retaliation for their peaceful activities.
Defenders of LGBTI communities have faced anonymous threats, online attacks and physical attacks for their work, including by far-right extremists and others. They reported a lack of access to funding and support from the government and a general unconducive climate for their work. Some organizations working on LGBTI rights have reported attacks on their offices, including arson, as well as hateful comments on social media, often by far-rights extremists.
I note the large number of protests and demonstrations that take place every day both in the capital and in other parts of the country. At the same time, I am concerned about legislation introduced in July 2020 (Law 4703/2020 on Public outdoors gatherings and other provisions), which is problematic for a number of reasons. The main provisions of the legislation include a mandatory notification requirement, without which the demonstration may be banned or dismantled. It also introduces provisions relating to the liability of organizers, who may be held liable for damage and injury caused by protesters. The provisions of the law also provide vague grounds to justify bans or limitations on assemblies. I also heard from human rights defenders participating in assemblies who were met with excessive and unnecessary use of force by the police.
I am concerned by reports of human rights defenders, in particular those supporting migrants, refugees and asylum seekers, being targeted by hostile comments, including by key stakeholders in the government. They are described as traitors, enemies of the state, Turkish agents, criminals and smugglers and traffickers. Such statements, especially when coming from high level officials, contribute to overall negative attitudes towards the role and work of human rights defenders, both by the larger population and by the police and other relevant agencies. This is turn further diminishes the available space for human rights defenders to operate in and may impact upon their activities and contribute to their self-censorship. Vilification of individual human rights defenders in the media, smear campaigns and death threats online and offline place serious burdens on those who the State should be championing as allies in complying with their obligation to respect, protect and fulfil human rights.
Access by civil society to landing sites and facilities where migrants, asylum seekers and refugees are held has been progressively limited over the past two years. Only NGOs included in the Migration Ministry’s registry are able to access RICs and CCACs. Furthermore, at the moment, civil society and humanitarian actors have virtually no access to asylum seekers on landing sites. Some organizations have been forced to provide their services outside of the camps, including food distribution and medical services. Of particular concern is the limited access by lawyers and organizations providing legal aid to asylum seekers and migrants. While lawyers are able to enter the facilities in their individual capacity, albeit only after having notified the competent authorities a day in advance, they are prevented from doing so as member of their organization, in the case that the organization has not been admitted to the NGO Registry. I welcome the activities of NGOs who are currently providing legal aid in the facilities, as well as lawyers working tirelessly on behalf of the beneficiaries, but there should be a broader scope and facilitation for access these facilities.
Journalists who counter the government’s narrative on the management of migration flows are often under pressure and lack access to mainstream media outlets. Their access to information is limited, requests for information and data from authorities, including from local governments, often go unanswered. Journalists also have very limited or no access to facilities where migrants, refugees and asylum seekers are being held, further contributing to a general lack of transparency regarding the government’s policies in this area. Journalists reporting on corruption are sometimes facing threats and even charges.
During my mission, I met many people of good will and incredible commitment, genuinely concerned about the human rights of all. However, this visit has confirmed that a restrictive legislative and administrative environment, combined with negative attitudes towards civil society, has also resulted in decreased monitoring, transparency and oversight of government action in a number of areas. This ability of civil society to document, and if necessary, denounce violations by the executive branch is crucial in a vibrant democratic society.
I am looking forward to receiving information relevant to issues considered during my visit and would further inform my report, but meanwhile, I would like to share some of my preliminary recommendations:
- . Bring the current law on anti-smuggling (Migration law) fully in compliance with the UN Protocol against the smuggling of migrants by land, sea and air. The legislation currently in force is overly broad and vague, which gives the opportunity for its misuse in criminal proceedings and in some cases has led to the prosecution of human rights defenders for their legitimate human rights work
- The Government should publicly acknowledge and commend the legitimate work of human rights defenders and the innumerable contributions they have made to the promotion and protection of human rights. Creating an enabling environment, free from intimidation, restrictive administrative and criminal laws is key for a thriving civil society.
Ensure that the Registry for CSOs supporting asylum seekers, migrant and refugees is simplified and made more transparent, with clear timelines set for all steps in the process and a clear time framework on when a decision on being included on the registry may be expected. While I concur that registering NGOs may be necessary for quality control and protection purposes, such a registration system should not be discriminatory and apply to only one specific segment of civil society.
- Establish an independent monitoring and oversight mechanism to oversee the overall handling of the migration situation by the government. While the National Transparency Authority has made some welcome contributions in the fight against corruption, it is not equipped to conduct independent investigations into the management of migration flows.
- Ensure that the UN Declaration on Human Rights Defenders is implemented and consider transposing it into national law, in order to clarify the misconceptions currently prevailing about the role and rights of human rights defenders.
Thank you.
ENDS
[1] Directive 2002/90/EC
Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για την κατάσταση των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Mary Lawlor
Προκαταρκτικές παρατηρήσεις και συστάσειςΑθήνα, 22 Ιουνίου 2022
Κυρίες και κύριοι, εκπρόσωποι των ΜΜΕ,
Διεξήγαγα μια επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα από τις 13 έως τις 22 Ιουνίου 2022 κατόπιν πρόσκλησης της κυβέρνησης. Πρόκειται για την πρώτη επίσημη επίσκεψή μου από τότε που ανέλαβα τον ρόλο αυτό, εξαιτίας προηγούμενων περιορισμών που οφείλονταν στην πανδημία του κορωνοϊού.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου, συνάντησα πολλούς κυβερνητικούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων αρκετών υπουργείων, της Ελληνικής Ακτοφυλακής και της Αστυνομίας. Επίσης, έκανα συναντήσεις στον Άρειο Πάγο, με δικηγορικούς συλλόγους στην Αθήνα και σε αρκετά νησιά, καθώς και με τοπικούς εισαγγελείς και αστυνομικούς διευθυντές. Είχα πολλές συζητήσεις με μέλη της κοινωνίας των πολιτών συμπεριλαμβανομένων διεθνών και εθνικών μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοσιογράφους και δικηγόρους. Συνάντησα επίσης εκπροσώπους διεθνών οργανισμών και υπηρεσιών και προγραμμάτων του ΟΗΕ. Εκτός από τις συναντήσεις που έκανα στην Αθήνα, ταξίδεψα και στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και τη Θεσσαλονίκη. Επισκέφθηκα κέντρα υποδοχής, Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) και Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές Νήσων (ΚΕΔΝ) στην Αθήνα, τη Λέσβο και τη Σάμο.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την ελληνική κυβέρνηση για την αποδοχή του αιτήματος επίσκεψής μου και για τη συμβολή τους στην οργάνωση της επίσκεψης. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου για τη χορήγηση άδειας πρόσβασης στις δομές όπου κρατούνται μετανάστες, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες.
Παρακάτω ακολουθούν οι προκαταρκτικές παρατηρήσεις και συστάσεις οι οποίες θα αναπτυχθούν περαιτέρω στην έκθεση που θα υποβάλω στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών στην επόμενη συνάντηση που θα διεξαχθεί τον επόμενο Μάρτιο.
Πριν ξεκινήσω την επίσκεψή μου, γνώριζα για την πολύπλοκη και ιδιαίτερη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, ως αποτέλεσμα της γεωπολιτικής πραγματικότητας που την περιβάλλει, και όσον αφορά σε θέματα μετανάστευσης και ως προς την άνιση υποστήριξη από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ άλλων. Ωστόσο, το ότι είδα την πραγματικότητα στο πεδίο συνέβαλε σημαντικά στο να κατανοήσω τις διαφορετικές πτυχές της κατάστασης αυτής. Θα ήθελα να αναγνωρίσω τις προσπάθειες που έχει καταβάλει η κυβέρνηση για να βελτιώσει την κατάσταση των ανθρώπων που αναζητούν άσυλο στην επικράτειά της.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στη χώρα, συνάντησα μια πολύ ζωντανή και ενθουσιώδη κοινωνία των πολιτών. Ο ενθουσιασμός και η αφοσίωσή τους στην προστασία και προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μου έκαναν τεράστια εντύπωση. Υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέλη οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, προσωπικό ανθρωπιστικών οργανώσεων, εθελοντές του πεδίου, δικηγόροι, συνδικαλιστές και δημοσιογράφοι επιτελούν εξαιρετικό έργο και συμβάλλουν στην ενδυνάμωση και προώθηση των δικαιωμάτων των πιο ευάλωτων και περιθωριοποιημένων ανθρώπων στην κοινωνία, έχοντας συχνά να αντιμετωπίσουν την αντίσταση και την έλλειψη κατανόησης από άλλους ανθρώπους. Συγχαίρω κάθε έναν από όλους αυτούς για τη γενναιότητα και την επιμονή τους.
Ως εκ τούτου, απογοητεύτηκα όταν άκουσα από κάποιους από τους συνομιλητές μου για κάποιες αρνητικές αντιλήψεις που αφορούν στον ρόλο και το έργο της κοινωνίας των πολιτών στη χώρα. Μου είπαν αρκετές φορές για τον αρνητικό συνειρμό που συνοδεύει τον όρο «ΜΚΟ» και για τη γενικότερη εχθρική ατμόσφαιρα στην οποία εργάζονται. Πρέπει να σημειώσω ότι η έννοια των «υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων» δεν είναι ευρέως διαδεδομένη και όπου είναι γνωστή συχνά παρερμηνεύεται και από τις αρχές και από το ευρύ κοινό. Θα ήθελα να τονίσω ότι σύμφωνα με τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τους Υπερασπιστές των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όλοι οι άνθρωποι που δρουν ειρηνικά για την προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μπορεί να διεξάγουν τις δράσεις τους στο πλαίσιο ενός καταγεγραμμένου οργανισμού, όμως αυτό δεν είναι απαραίτητο και συχνά δεν συμβαίνει. Άτομα γίνονται υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω συγκεκριμένων πράξεων, ανεξάρτητα από το αν διεξάγουν τις δράσεις τους με επίσημο ή άτυπο τρόπο.
Η άφιξη μεγάλου αριθμού μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο το 2015 έθεσε σε δοκιμασία την ικανότητα ανταπόκρισης και της κυβέρνησης και της κοινωνίας στο σύνολό της. Έκτοτε, η Ελλάδα έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες να βελτιώσει τις συνθήκες στις οποίες κρατούνται οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο και εντυπωσιάστηκα από την ποιότητα των δομών. Παράλληλα, με ανησυχεί που οι εξελίξεις αυτές έλαβαν χώρα στο πλαίσιο μιας πολιτικής που προτεραιοποιεί την ασφάλεια και την πρόληψη αντί την αλληλεγγύη. Πρέπει να σημειώσω επίσης ότι οι βελτιώσεις στις δομές υποδοχής συνοδεύονται από μια προοδευτική στροφή προς πιο ενισχυμένες από πλευράς ασφάλειας δομές, που σε συνδυασμό με τις απομονωμένες τοποθεσίες, έχουν αντίκτυπο στην μετακίνηση και των αιτούντων άσυλο και των ανθρώπων που προσπαθούν να τους βοηθήσουν.
Αυτό που κατάλαβα από τις συναντήσεις μου είναι ότι η φύση της συνεργασίας μεταξύ της κυβέρνησης και της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η συνολική αντίληψη για τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα έχει μεταβληθεί σημαντικά μετά από το 2019. Από τότε, οι υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να επιτελέσουν το έργο τους, ιδίως σε τομείς που μπορεί να θεωρούνται αμφιλεγόμενοι ή γεωπολιτικά πολύπλοκοι και ευαίσθητοι. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όσον αφορά στα άτομα που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, των μεταναστών και των προσφύγων, όπως και αυτών που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια, νομική συνδρομή, που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και που καταγράφουν άτυπες αναγκαστικές επιστροφές (pushbacks). Αν και στο παρελθόν οι υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτούς τους τομείς μπορούσαν να διεξάγουν τις δράσεις τους σε ευνοϊκό συνολικά περιβάλλον, το τωρινό πλαίσιο πολιτικής που δίνει έμφαση στην «ασφάλεια» αντί στην ανθρωπιστική βοήθεια έχει επιφέρει κάποιους περιορισμούς. Πρέπει να τονίσω επίσης το αίσθημα διάχυτου φόβου που νιώθει ένα σημαντικό ποσοστό των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που δείχνει να απορρέει άμεσα από την ποινικοποίηση της μετανάστευσης και του νόμιμου, ειρηνικού έργου που επιτελούν υπέρ των δικαιωμάτων των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών.
Ένας από τους μεγαλύτερους περιορισμούς αποτελεί το όλο και πιο περιοριστικό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο, ανάμεσα σε άλλες απαιτήσεις, υποχρεώνει τις ΜΚΟ που εργάζονται στον τομέα της μετανάστευσης, του ασύλου και της κοινωνικής ένταξης να εγγραφούν σε ένα Μητρώο ΜΚΟ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Η επιβολή της εγγραφής σε μια συγκεκριμένη μερίδα της κοινωνίας των πολιτών και οι δυσανάλογες απαιτήσεις που περιλαμβάνει η ίδια η διαδικασία εγγραφής παραβιάζουν τις υποχρεώσεις της Ελλάδας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημιουργούν διακρίσεις. Η επαχθής διαδικασία σε συνδυασμό με τη μεγάλη ευχέρεια που έχουν οι αρμόδιες αρχές να αρνηθούν την εγγραφή ΜΚΟ που υποβάλλουν αίτηση έχουν ως αποτέλεσμα να περιορίζουν ακόμα περισσότερο τον χώρο δράσης της κοινωνίας των πολιτών και να αυξάνουν σημαντικά και δυσανάλογα τον έλεγχο της πολιτείας στο έργο των ΜΚΟ στον τομέα της μετανάστευσης.
Οι ΜΚΟ που υποστηρίζουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που δεν έχουν εγγραφεί στο Μητρώο από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες στις δομές στις οποίες κρατούνται και να παρέχουν νομική συνδρομή και άλλες υπηρεσίες στους πληθυσμούς που τις έχουν μεγάλη ανάγκη. Το διοικητικό βάρος της εγγραφής στο μητρώο, που συνοδεύεται συχνά από δυσανάλογες καθυστερήσεις και αδικαιολόγητες απορρίψεις, επιβαρύνει επίσης σημαντικά οικονομικά και γραφειοκρατικά ιδίως τις μικρές οργανώσεις. Οι δικηγόροι, οι οργανώσεις των οποίων δεν έχουν εγγραφεί, έχουν μόνο πρόσβαση στις δομές με την κάρτα του Δικηγορικού Συλλόγου και μόνο κατόπιν προηγούμενης αίτησης. Αν και αναγνωρίζω την ανάγκη ελέγχου της ροής της πρόσβασης στις δομές, ιδίως σε αυτές που στεγάζουν παιδιά, νιώθω ότι οι υφιστάμενες ρυθμίσεις έχουν ως αποτέλεσμα να στερούν τους δικαιούχους από σημαντική βοήθεια, που δεν αφορά μόνο στη νομική συνδρομή.
Με ανησυχούν ιδιαίτερα οι συνεχείς και αποτρέψιμες απώλειες ζωής και οι κακουχίες στα διεθνή χερσαία και θαλάσσια σύνορα, που παρατηρούμε σε όλο τον πλανήτη. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα άσχημη για αυτούς που υποχρεώνονται να ταξιδέψουν ακολουθώντας επικίνδυνες διαδρομές προκειμένου να αναζητήσουν διεθνή προστασία στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό, με ανησυχεί ιδιαίτερα η ποινικοποίηση της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στην Ελλάδα. Η αλληλεγγύη δεν πρέπει ποτέ να τιμωρείται και η συμπόνοια δεν πρέπει ποτέ να δικάζεται.
Οι κατηγορίες σε εν εξελίξει ποινικές υποθέσεις κατά υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων βασίζονται στον Κώδικα Μετανάστευσης (Ν. 4251/2014), ο οποίος στηρίζεται στη «δέσμη μέτρων για τους διακινητές» της Ε.Ε. Βάσει της Οδηγίας περί Υποβοήθησης, ο νόμος αυτός ποινικοποιεί τόσο την υποβοήθηση της παράτυπης εισόδου και διέλευσης υπηκόων τρίτων χωρών, όσο και της διαμονής[1]. Ωστόσο, ως προς το θέμα αυτό, η ελληνική νομοθεσία δεν ορίζει ποιες πράξεις ή παραλείψεις συνιστούν υποβοήθηση. Για παράδειγμα, το άρθρο 29 του Μεταναστευτικού Κώδικα απλώς ορίζει ότι τιμωρούνται «τα πρόσωπα που υποβοηθούν την είσοδο ή την έξοδο υπηκόων τρίτων χωρών από το έδαφος της Ελλάδας, χωρίς να διενεργούν τους ελέγχους που προβλέπει ο νόμος». Λόγω αυτής της υπερβολικά γενικευμένης φύσης της διάταξης, ένα ευρύ φάσμα, κατά τα άλλα νόμιμων συμπεριφορών από πλευράς των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορεί να στοχοποιηθεί από τις αρχές επιβολής του νόμου.
Για παράδειγμα, βασική δραστηριότητα των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και παράλληλα εξαιρετικά κρίσιμη για τη ζωή των ανθρώπων, είναι ο συντονισμός της ανθρωπιστικής βοήθειας για παροχή πρώτων βοηθειών μέσω της οργανωμένης παρουσίας σε περιοχές όπου φτάνουν βάρκες με πρόσφυγες. Η προσαγωγή των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώπιον της δικαιοσύνης για τέτοιου είδους συμπεριφορά, υπονομεύει το έργο τους. Στις διατάξεις του Μεταναστευτικού Κώδικα προβλέπεται εξαίρεση από την τιμωρία (αν και όχι από δίωξη) για ανθρωπιστικές ενέργειες που εμπίπτουν στο άρθρο 30 παράγραφος (6), προφανώς εφαρμοστέα στις εν εξελίξει δίκες. Ωστόσο, το γεγονός και μόνο της ποινικής δίωξης και της υπαγωγής στις δικαστικές διαδικασίες είναι ιδιαιτέρως επιβαρυντικό για τους υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και λειτουργεί αποτρεπτικά για άλλους.
Εξαιτίας των διώξεων αυτών διακυβεύεται η εμπιστοσύνη του κοινού στην κοινωνία των πολιτών, υπονομεύονται οι δραστηριότητές των υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για ανεύρεση πόρων, ενώ συχνά καταλήγουν σε αυτολογοκρισία ή σε πλήρη τερματισμό των δραστηριοτήτων τους.
Οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όχι μόνο αντιμετωπίζουν ποινικές κυρώσεις για τις δράσεις τους, αλλά επίσης δραστηριοποιούνται σε ένα ολοένα και πιο εχθρικό περιβάλλον. Το ευρύ κοινό επηρεάζεται τόσο από την αρνητική ρητορική από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα όσο και από τη δυσμενή απεικόνισή τους στα βασικά μέσα ενημέρωσης, συγχέοντας συχνά τις δραστηριότητές τους με εκείνες των διακινητών και των εγκληματικών δικτύων.
Ιδιαίτερη ανησυχία μου προκαλούν οι αναφορές περί συλλήψεων, εκφοβισμών και κακομεταχείρισης γυναικών, υπερασπιστριών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε χώρους της αστυνομίας. Οι γυναίκες αυτές ανέφεραν ότι προσήχθησαν για ανάκριση αφού συμμετείχαν σε διαδηλώσεις και κρατήθηκαν για αρκετές ώρες χωρίς να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρους, ως αντίποινα για τις ειρηνικές δραστηριότητές τους.
Οι υπερασπιστές των ΛΟΑΤΚΙ κοινοτήτων έχουν έρθει αντιμέτωποι με ανώνυμες απειλές, διαδικτυακές και σωματικές επιθέσεις λόγω της δράσης τους, μεταξύ άλλων από ακροδεξιούς εξτρεμιστές και άλλους. Ανέφεραν επίσης έλλειψη τόσο στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση όσο και στη στήριξη από την πλευρά της κυβέρνησης, καθώς και ένα γενικό μη ευνοϊκό κλίμα για το έργο τους. Ορισμένες οργανώσεις που εργάζονται για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων ανέφεραν επιθέσεις στα γραφεία τους, συμπεριλαμβανομένων εμπρησμών, καθώς και σχόλια μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά κύριο λόγο από ακροδεξιούς εξτρεμιστές.
Επισημαίνω τον μεγάλο αριθμό διαμαρτυριών και διαδηλώσεων που γίνονται καθημερινά τόσο στην πρωτεύουσα όσο και σε άλλες περιοχές της χώρας. Μου προκαλεί συγχρόνως ανησυχία η νομοθεσία που θεσπίστηκε τον Ιούλιο του 2020 (Ν. 4703/2020 για τις δημόσιες συναθροίσεις σε εξωτερικούς χώρους και άλλες διατάξεις), η οποία είναι προβληματική για διάφορους λόγους. Οι κύριες διατάξεις της νομοθεσίας περιλαμβάνουν αξίωση υποχρεωτικής κοινοποίησης, χωρίς την οποία η διαδήλωση ενδέχεται να απαγορευτεί ή και να διαλυθεί. Θεσπίζει επίσης διατάξεις σχετικά με την ευθύνη των διοργανωτών, οι οποίοι υπέχουν ευθύνη για ζημιές και τραυματισμούς που ενδέχεται να προκληθούν στους διαδηλωτές. Οι λόγοι που παρέχουν οι διατάξεις του νόμου, για να δικαιολογήσουν τις απαγορεύσεις ή τους περιορισμούς στις συναθροίσεις, είναι ασαφείς. Έμαθα επίσης από υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμμετείχαν σε συναθροίσεις, ότι η αστυνομία τους αντιμετώπισε με υπερβολική και άσκοπη χρήση βίας.
Ιδιαίτερη ανησυχία μου προκαλούν επίσης οι αναφορές των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως εκείνων που υποστηρίζουν μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, οι οποίοι γίνονται στόχος εχθρικών σχολίων, μεταξύ άλλων από κυβερνητικούς φορείς. Χαρακτηρίζονται ως προδότες, εχθροί του κράτους, Τούρκοι πράκτορες, εγκληματίες και λαθρέμποροι και διακινητές. Τέτοιες δηλώσεις, ειδικά όταν προέρχονται από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, ενισχύουν το γενικευμένο αρνητικό κλίμα που επικρατεί απέναντι στον ρόλο και το έργο των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού όσο και από την αστυνομία και άλλους σχετικούς φορείς. Έτσι, περιορίζεται ακόμη περισσότερο ο διαθέσιμος χώρος δράσης των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και ενδέχεται να επηρεαστούν οι δραστηριότητές τους και να αυξηθεί η αυτολογοκρισία τους. Η σπίλωση συγκεκριμένων υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα μέσα ενημέρωσης, οι εκστρατείες συκοφαντικής δυσφήμισης και οι απειλές κατά της ζωής τόσο μέσα στο διαδίκτυο όσο και εκτός, επιβαρύνουν ιδιαίτερα αυτούς που το ίδιο το κράτος θα έπρεπε να υπερασπίζεται ως συμμάχους του απέναντι στη συμμόρφωση με την υποχρέωσή για σεβασμό και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα δύο τελευταία χρόνια, η πρόσβαση της κοινωνίας των πολιτών σε περιοχές όπου υπάρχουν αφίξεις, αλλά και στις εγκαταστάσεις όπου κρατούνται μετανάστες, αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες, περιορίστηκε σταδιακά. Μόνο οι ΜΚΟ που περιλαμβάνονται στο μητρώο του Υπουργείου Μετανάστευσης έχουν πρόσβαση στα ΚΥΤ και τα ΚΕΔΝ. Επιπλέον, επί του παρόντος η κοινωνία των πολιτών και οι ανθρωπιστικοί φορείς δεν έχουν ουσιαστικά κανενός είδους πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο στις περιοχές άφιξης. Ορισμένες οργανώσεις αναγκάστηκαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους εκτός των καταυλισμών, συμπεριλαμβανομένης της διανομής τροφίμων και των ιατρικών υπηρεσιών. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί επίσης η περιορισμένη δυνατότητα πρόσβασης των δικηγόρων και των οργανώσεων που παρέχουν νομική βοήθεια σε αιτούντες άσυλο και μετανάστες. Ενώ οι δικηγόροι μπορούν να εισέλθουν στις εγκαταστάσεις υπό την ατομική τους ιδιότητα, αν και μόνο αφού έχουν ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές μία ημέρα νωρίτερα, δεν επιτρέπεται να εισέλθουν ως μέλη της οργάνωσής τους, σε περίπτωση που η οργάνωση δεν έχει καταγραφεί στο Μητρώο των ΜΚΟ. Χαιρετίζω τις δραστηριότητες των ΜΚΟ που επί του παρόντος παρέχουν νομική βοήθεια στους χώρους διαμονής και φιλοξενίας προσφύγων, καθώς και τους δικηγόρους που εργάζονται ακούραστα για τους δικαιούχους. Θα πρέπει ωστόσο να υπάρξει ένα ευρύτερο πλαίσιο και διευκόλυνση της πρόσβασης στους χώρους αυτούς.
Οι δημοσιογράφοι που αντικρούουν το αφήγημα της κυβέρνησης σχετικά με τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, βρίσκονται συχνά υπό πίεση και δεν έχουν πρόσβαση στα βασικά μέσα ενημέρωσης. Η πρόσβασή τους σε πληροφορίες είναι περιορισμένη, ενώ τα αιτήματά τους προς τις αρχές, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών αρχών, για πληροφορίες και δεδομένα, συχνά μένουν αναπάντητα. Οι δημοσιογράφοι έχουν επίσης πολύ περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στις εγκαταστάσεις όπου κρατούνται μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, συμβάλλοντας περαιτέρω στη γενική έλλειψη διαφάνειας σχετικά με τις πολιτικές της κυβέρνησης στον τομέα αυτό. Οι δημοσιογράφοι που συντάσσουν αναφορές για ζητήματα διαφθοράς αντιμετωπίζουν μερικές φορές απειλές, ακόμη και κατηγορίες.
Κατά τη διάρκεια της αποστολής μου συνάντησα πολλούς ανθρώπους καλοπροαίρετους και με απίστευτη προσήλωση, που ανησυχούσαν πραγματικά για τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων. Ωστόσο, αυτή η επίσκεψη επιβεβαίωσε ότι ένα περιοριστικό νομοθετικό και διοικητικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με το αρνητικό κλίμα προς την κοινωνία των πολιτών, οδήγησε σε μειωμένη παρακολούθηση, διαφάνεια και εποπτεία της κυβερνητικής δράσης σε ορισμένους τομείς. Αυτή η ικανότητα της κοινωνίας των πολιτών να καταγράφει και, εάν είναι απαραίτητο, να καταγγέλλει παραβιάσεις που τελούνται από την εκτελεστική εξουσία, είναι καίριας σημασίας σε μια δυναμική, δημοκρατική κοινωνία.
Ανυπομονώ να λάβω πληροφορίες που αφορούν σε θέματα που εξετάστηκαν κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου και που θα επικαιροποιούσαν περαιτέρω την έκθεσή μου, αλλά στο μεταξύ θα ήθελα να μοιραστώ κάποιες από τις προκαταρκτικές μου συστάσεις:
- Να συμμορφωθεί πλήρως η παρούσα νομοθεσία για την καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης (Μεταναστευτικός Νόμος) με το Πρωτόκολλο του ΟΗΕ κατά της λαθραίας διακίνησης μεταναστών δια ξηράς, θαλάσσης και αέρος. Η ισχύουσα νομοθεσία είναι υπερβολικά ευρεία και ασαφής, γεγονός που δίνει την ευκαιρία για κατάχρησή της σε ποινικές διαδικασίες και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει οδηγήσει στη δίωξη υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το νόμιμο έργο τους στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Η κυβέρνηση θα πρέπει να αναγνωρίσει δημοσίως και να επαινέσει το νόμιμο έργο των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανεκτίμητη συμβολή τους στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος, απαλλαγμένου από εκφοβισμούς, περιοριστικούς διοικητικούς και ποινικούς νόμους, είναι το κλειδί για μια ακμάζουσα κοινωνία των πολιτών.
- Να διασφαλιστεί ότι το Μητρώο για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που υποστηρίζουν αιτούντες άσυλο, μετανάστες και πρόσφυγες θα απλοποιηθεί και θα καταστεί πιο διαφανές, με σαφή χρονοδιαγράμματα για όλα τα στάδια της διαδικασίας και σαφές χρονικό πλαίσιο για το πότε μπορεί να αναμένεται απόφαση για την εγγραφή στο μητρώο. Ενώ συμφωνώ ότι η καταγραφή των ΜΚΟ μπορεί να είναι απαραίτητη για σκοπούς ποιοτικού ελέγχου και προστασίας, ένα τέτοιο σύστημα εγγραφής δεν θα πρέπει να κάνει διακρίσεις και να εφαρμόζεται μόνο σε ένα συγκεκριμένο τμήμα της κοινωνίας των πολιτών.
- Να δημιουργηθεί ένας ανεξάρτητος μηχανισμός παρακολούθησης και εποπτείας για την επιτήρηση του συνολικού χειρισμού της κατάστασης της μετανάστευσης από την κυβέρνηση. Παρόλο που η Εθνική Αρχή Διαφάνειας έχει συμβάλει σε κάποια σημεία θετικά στην καταπολέμηση της διαφθοράς, δεν είναι εξοπλισμένη για τη διεξαγωγή ανεξάρτητων ερευνών σχετικά με τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.
- Να διασφαλιστεί η εφαρμογή της Διακήρυξης του ΟΗΕ για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να εξεταστεί το ενδεχόμενο μεταφοράς της στο εθνικό δίκαιο, προκειμένου να αποσαφηνιστούν οι παρανοήσεις που επικρατούν σήμερα σχετικά με τον ρόλο και τα δικαιώματα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σας ευχαριστώ πολύ.
ΤΕΛΟΣ
[1] Oδηγία 2002/90/ΕΚ
